Ο αργαλειός ως οικιακό εργαλείο είναι αρχαιότατο και αναφέρεται από τον Όμηρο ως ιστός. Η Πηνελόπη ύφαινε τη μέρα και ξεΰφαινε τη νύχτα για να ξεγελά με τον τρόπο αυτό τους "μνηστήρες" ώστε να την περιμένουν ώσπου να τελειώσει το "διασίδι" της. Η θεά Αθηνά στην αρχαιότητα προστάτευε την υφαντική τέχνη γι' αυτό ονομαζόταν "Έργανη Αθηνά". Πολλά από τα δημοτικά μας τραγούδια είναι αφιερωμένα στον αργαλειό και την ύφανση.
Στα παλιά χρόνια και στην περιοχή της Ερμιονίδας οι γυναίκες ασχολούνταν με το κέντημα και την ύφανση.
Μάθαιναν τον αργαλειό από τις πιο ηλικιωμένες γυναίκες που σε διάφορα μέρη της Ελλάδας ονομάζονταν "μαΐστρες". Δεν υπήρχε αργαλειός σε κάθε σπίτι ούτε την τέχνη της υφαντικής την μάθαιναν όλες οι νοικοκυρές. Γι' αυτό και όσες είχαν αργαλειό δεν κατασκεύαζαν μόνο τα ρούχα του σπιτιού τους αλλά και εμπορεύονταν τα υφαντά τους αν είχαν ανάγκη οικονομική.
Οι πιο οικονομικά ευκατάστατες υφάντρες ύφαιναν μόνο μεταξωτά υφάσματα για να πατούν χωρίς να πονούν στο ποδαρικό του αργαλειού, φορώντας παντόφλες με ελεύθερη τη φτέρνα. Τα χοντρά υφάσματα τα ύφαιναν οι πιο φτωχές γυναίκες και κοπέλες που ξεκόκιζαν το βαμβάκι κι αυτές συνήθως τα πουλούσαν.
Ευρύτερα είναι γνωστά 4 βασικά είδη αργαλειού:
α) ο όρθιος ή αντρομιδίσιος αργαλειός, κατάλληλος για την ύφανση κιλιμιών χραμιών και κάθε είδους χαλιών.
β) ο καθιστός που αποτελεί και τον βασικότερο τύπο αργαλειού που είναι οριζόντιος.
γ) του λάκκου, ίδιος με τον καθιστό αλλά πιο απλός και πρόχειρος στην κατασκευή, πάντα τοποθετημένος εκτός σπιτιού.
δ) ο χαραρίσιος, που μοιάζει με τον όρθιο αλλά τοποθετείται υπό γωνία, στον οποίο ύφαιναν λινάτσες (χαράρια).
Ο καθιστός τύπος αργαλειού, ως βασικότερος τύπος, αποτελείται από 4 στύλους και τον σκελετό του έχει σχήμα κύβου. Πάνω στους στύλους περιστρέφονται τα "άντι" (ξύλινοι άξονες στους οποίους τυλίγεται το ύφασμα). Το ένα "άντι" βρίσκεται μπροστά στο στήθος της υφάντρας και το άλλο κάτω στα πόδια της. Στο πρώτο είναι τυλιγμένα τα χοντρά νήματα (το στημόνι) που απλώνονται και τυλίγονται στο δεύτερο "άντι" του ποδιού, αφού πρώτα περάσουν από τα "μυταριά" (από αρχαία λέξη μύτος) και ακολουθεί η υφάντρα πατώντας τις δύο "πατήθρες" ή "ποδαρικά". Ανάμεσα στις κλωστές η υφάντρα με τη "σαΐτα" που κρατούσε στο χέρι περνάει το 'υφάδι" στην "κρόκη" και ύστερα το πιέζει με το χτένι για να σφίξει. Έτσι συνδυάζοντας τις κινήσεις των χεριών και των ποδιών της, κατορθώνει να φτάσει στη τελική φάση της ύφανσης. Η δουλειά στον αργαλειό απαιτούσε μεγάλη δύναμη χεριών και συντονισμό κινήσεων μια και η υφάντρα χρησιμοποιούσε παράλληλα χέρια και πόδια. Γι' αυτό θεωρούταν πολύ κουραστική δουλειά και επίπονη.
Η δημοτική ποίηση περιγράφοντας τις δυσκολίες αυτές χρησιμοποίησε τους εξής στίχους:
"Το κέντημα είναι γλέντημα και η ρόκα είναι σεργιάνιμα ο αργαλειός είναι σκλαβιά, σκλαβιά πολύ μεγάλη" Για τις νεαρές υφάντρες που δεν ήξεραν να υφαίνουν είχαν το εξής κοροϊδευτικό δίστιχο:
"Σαν δεν ήξερες να φάνεις
τα μασούρια τι τα βάνεις;"
Υπήρχαν όμως και στίχοι που υμνούσαν τον αργαλειό:
"Τιμή μεγάλη και τρανή πουν' ο αργαλειός στο σπίτι το κάθε δόντι του αργαλειού αξίζει μαργαρίτι".
"Μαλαματένιο τ' αργαλειό και φίλντισι το χτένι και μια κοπέλα λυγερή που τραγουδάει και φαίνει"
Η δημοτική ποίηση περιγράφοντας τις δυσκολίες αυτές χρησιμοποίησε τους εξής στίχους:
"Το κέντημα είναι γλέντημα και η ρόκα είναι σεργιάνιμα ο αργαλειός είναι σκλαβιά, σκλαβιά πολύ μεγάλη" Για τις νεαρές υφάντρες που δεν ήξεραν να υφαίνουν είχαν το εξής κοροϊδευτικό δίστιχο:
"Σαν δεν ήξερες να φάνεις
τα μασούρια τι τα βάνεις;"
Υπήρχαν όμως και στίχοι που υμνούσαν τον αργαλειό:
"Τιμή μεγάλη και τρανή πουν' ο αργαλειός στο σπίτι το κάθε δόντι του αργαλειού αξίζει μαργαρίτι".
"Μαλαματένιο τ' αργαλειό και φίλντισι το χτένι και μια κοπέλα λυγερή που τραγουδάει και φαίνει"
ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΛΛΙΟΥ
1. Λανάρια-Ξάσιμο Υπήρχαν δύο ειδών λανάρια για το ξάσιμο του μαλιού, τα μικρά και μεγάλα.
2. Η ρόκα. Ένα ραβδί που το ένα άκρο του καταλήγει σε δύο κύκλους σε σχήμα Φ που μέσα τους έμπαιναν και συγκρατούνταν οι τουλούπες (μαλλί) για το γνέψιμο. Όλες οι νοικοκυρές στο χωριό αν δεν κρατούσαν πλεχτό ή κέντημα κρατούσαν την ρόκα.
3. Το αδράχτι. Ξύλινη βέργα που έστριβε η νοικοκυρά για να γίνει κλωστή το μαλλί και στη συνέχεια την τύλιγε στο αδράχτι.
4. Η δρούγα. Ίδια βέργα που στην άκρη της στο κάτω μέρος συγκροτούσε το σφοντήλι, που βοηθούσε στο στρίψιμο για την παρασκευή του νήματος.
5. Το σφοντύλι. Στρογγυλό πέτρινο εξάρτημα με τρύπα που τοποθετείται στην δρούγα για να την διευκολύνει στην περιστροφή.
ΤΟ ΣΤΗΜΟΝΙ
Το στημόνι ήταν κόκκινο ή λευκό βαμβακερό νήμα του εμπορίου που τοποθετούταν κατά μήκος του αργαλειού τεντωμένο. Πάνω του γινόταν η ύφανση.
Το στημόνι το προμηθεύονταν σε κούκλες που περνούσε από διάφορες φάσεις μέχρι να τυλιχτεί στο «αντί»: 1ον To τοποθετούσαν στην ανέμη και με το ανεμίδι τυλιγόταν στα καλάμια. 2ον Τα καλάμια τα είχαν τοποθετήσει πάνω στην κλουβίστρα. 3ον Από τα καλάμια τυλιγόταν σε δύο ξύλα που ήταν καρφωμένα στο έδαφος αρκετά μακριά το ένα από το άλλο. Σε μερικές γειτονιές ήταν μόνιμα τοποθετημένα. 4ον Στήριζαν το πίσω «αντί» στις δύο τυλίχτρες και τύλιγαν πάνω του το νήμα. 5ον Κατόπιν έκαναν το μίτωμα, δηλαδή τοποθετούσαν το στημόνι στα μιτάρια και μετά στο χτένι. 6ον Μετά πήγαιναν το «αντί» στον αργαλειό και έδεναν το στημόνι στο μπροστινό «αντί».
1. Λανάρια-Ξάσιμο Υπήρχαν δύο ειδών λανάρια για το ξάσιμο του μαλιού, τα μικρά και μεγάλα.
2. Η ρόκα. Ένα ραβδί που το ένα άκρο του καταλήγει σε δύο κύκλους σε σχήμα Φ που μέσα τους έμπαιναν και συγκρατούνταν οι τουλούπες (μαλλί) για το γνέψιμο. Όλες οι νοικοκυρές στο χωριό αν δεν κρατούσαν πλεχτό ή κέντημα κρατούσαν την ρόκα.
3. Το αδράχτι. Ξύλινη βέργα που έστριβε η νοικοκυρά για να γίνει κλωστή το μαλλί και στη συνέχεια την τύλιγε στο αδράχτι.
4. Η δρούγα. Ίδια βέργα που στην άκρη της στο κάτω μέρος συγκροτούσε το σφοντήλι, που βοηθούσε στο στρίψιμο για την παρασκευή του νήματος.
5. Το σφοντύλι. Στρογγυλό πέτρινο εξάρτημα με τρύπα που τοποθετείται στην δρούγα για να την διευκολύνει στην περιστροφή.
ΤΟ ΣΤΗΜΟΝΙ
Το στημόνι ήταν κόκκινο ή λευκό βαμβακερό νήμα του εμπορίου που τοποθετούταν κατά μήκος του αργαλειού τεντωμένο. Πάνω του γινόταν η ύφανση.
Το στημόνι το προμηθεύονταν σε κούκλες που περνούσε από διάφορες φάσεις μέχρι να τυλιχτεί στο «αντί»: 1ον To τοποθετούσαν στην ανέμη και με το ανεμίδι τυλιγόταν στα καλάμια. 2ον Τα καλάμια τα είχαν τοποθετήσει πάνω στην κλουβίστρα. 3ον Από τα καλάμια τυλιγόταν σε δύο ξύλα που ήταν καρφωμένα στο έδαφος αρκετά μακριά το ένα από το άλλο. Σε μερικές γειτονιές ήταν μόνιμα τοποθετημένα. 4ον Στήριζαν το πίσω «αντί» στις δύο τυλίχτρες και τύλιγαν πάνω του το νήμα. 5ον Κατόπιν έκαναν το μίτωμα, δηλαδή τοποθετούσαν το στημόνι στα μιτάρια και μετά στο χτένι. 6ον Μετά πήγαιναν το «αντί» στον αργαλειό και έδεναν το στημόνι στο μπροστινό «αντί».
ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΜΟΝΙΟΥ 1) Ανέμη: ξύλινο εργαλείο που περιστρεφόταν για το ξετύλιγμα της κούκλας του νήματος. 2) Ανεμίδι: μηχάνημα που συμπλήρωνε την ανέμη, όπου με την περιστροφή του τροχού της ξετύλιγε το νήμα από την ανέμη και το ξανατύλιγε σε καλάμια ή μασούρια. 3) Κλουβίστρα: ορθογώνια ξύλινη συσκευή που προσαρμόζονταν τα καλαμίδια. 4) Καλαμίδια: μικρά καλάμια που πάνω τους μαζευόταν το νήμα, όταν ξετυλίγεται από την ανέμη. 5) Τυλίχτρες: ξύλινες χοντρές διχάλες που τις έμπηγαν στο έδαφος και πάνω τους ακουμπούσε το πίσω «αντί» για να τυλιχτεί πάνω του το στημόνι. Σε μερικές γειτονιές ήταν μόνιμα τοποθετημένες.
ΤΟ ΣΤΗΣΙΜΟ ΤΟΥ ΑΡΓΑΛΕΙΟΥ Ο αργαλειός αποτελείτο από πολλά εξαρτήματα. Όταν τα συναρμολογήσουμε και βάλουμε το στημόνι έχει στηθεί ο αργαλειός και είναι έτοιμος για την ύφανση του υφαδιού.
Εξαρτήματα του αργαλειού: 1) Αντιά: δύο στρογγυλά ξύλα με διάμετρο 10-15 εκατοστών που στο ένα άκρο έχουν τετράγωνη κατάληξη με τέσσερες τρύπες. Στο μπροστινό (προστάντι), που το συγκρατεί η κουρούνα, τυλίγεται το υφαντό καθώς φτιάχνεται , ενώ το άλλο στο πίσω μέρος (πισάντι), πάνω στο οποίο τυλίγεται το στημόνι, το συγκρατεί η ποταμίστρα. 2) Κουρούνα: κοντόχοντρο κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει το «προστάντι» και το συγκρατεί. 3) Ποταμίστρα: μακρύ κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει και συγκρατεί το «πισάντι». 4) Χτένι: παραλληλόγραμμο με ύψος 10-12 εκατοστά περίπου, με πλήθος από λεπτά δόντια από καλάμι που προσαρμόζονται σε δύο στενά παράλληλα καλάμια ή ξύλα. 5) Μιτάρια: κυλινδρικά ξύλα παράλληλα μεταξύ τους που πάνω τους είναι δεμένοι πολλοί λεπτοί σπάγγοι. Ανάλογα με το υφαντό άλλοτε χρησιμοποιούσαν δύο και άλλοτε τέσσερα. 6) Ξυλόχτενο: δύο οριζόντια ξύλα με αυλακιές. Αυτά δένονταν με δύο μικρότερα ξύλα κάθετα. Μέσα τους προσαρμόζεται και κλειδώνει το χτένι με το οποίο χτυπιέται το υφάδι. 7) Σαΐτα: ξύλο ελλειψοειδές που ήταν σκαμμένο εσωτερικά και κατά μήκος συγκρατούσε μια βέργα. Στη βέργα τύλιγαν το βαμβακερό νήμα που με το πέταγμα περνούσε μέσα στο στημόνι. 8) Μασούρι: ξύλο λεπτό, μήκους 40-50 εκατοστών που τύλιγαν πάνω του το μάλλινο νήμα που με το πέταγμα περνούσε μέσα στο στημόνι. 9) Ποδαρικά: δύο μικρά ξύλα συνδεδεμένα με τα μυτάρια που τα πατούσαν διαδοχικά. Έτσι άνοιγε το στημόνι (το στόμα) για να περνάει η σαΐτα.
Όλα τα ρούχα του αργαλειού τα τοποθετούσαν σε στοίβες διπλωμένα κάθετα στο «γήκο» ή «γιούκο». Τακτικά τα έβγαζαν να αεριστούν στα μπαλκόνια και στα παλούκια ( ξύλινοι φράχτες).
ΤΟ ΣΤΗΣΙΜΟ ΤΟΥ ΑΡΓΑΛΕΙΟΥ Ο αργαλειός αποτελείτο από πολλά εξαρτήματα. Όταν τα συναρμολογήσουμε και βάλουμε το στημόνι έχει στηθεί ο αργαλειός και είναι έτοιμος για την ύφανση του υφαδιού.
Εξαρτήματα του αργαλειού: 1) Αντιά: δύο στρογγυλά ξύλα με διάμετρο 10-15 εκατοστών που στο ένα άκρο έχουν τετράγωνη κατάληξη με τέσσερες τρύπες. Στο μπροστινό (προστάντι), που το συγκρατεί η κουρούνα, τυλίγεται το υφαντό καθώς φτιάχνεται , ενώ το άλλο στο πίσω μέρος (πισάντι), πάνω στο οποίο τυλίγεται το στημόνι, το συγκρατεί η ποταμίστρα. 2) Κουρούνα: κοντόχοντρο κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει το «προστάντι» και το συγκρατεί. 3) Ποταμίστρα: μακρύ κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει και συγκρατεί το «πισάντι». 4) Χτένι: παραλληλόγραμμο με ύψος 10-12 εκατοστά περίπου, με πλήθος από λεπτά δόντια από καλάμι που προσαρμόζονται σε δύο στενά παράλληλα καλάμια ή ξύλα. 5) Μιτάρια: κυλινδρικά ξύλα παράλληλα μεταξύ τους που πάνω τους είναι δεμένοι πολλοί λεπτοί σπάγγοι. Ανάλογα με το υφαντό άλλοτε χρησιμοποιούσαν δύο και άλλοτε τέσσερα. 6) Ξυλόχτενο: δύο οριζόντια ξύλα με αυλακιές. Αυτά δένονταν με δύο μικρότερα ξύλα κάθετα. Μέσα τους προσαρμόζεται και κλειδώνει το χτένι με το οποίο χτυπιέται το υφάδι. 7) Σαΐτα: ξύλο ελλειψοειδές που ήταν σκαμμένο εσωτερικά και κατά μήκος συγκρατούσε μια βέργα. Στη βέργα τύλιγαν το βαμβακερό νήμα που με το πέταγμα περνούσε μέσα στο στημόνι. 8) Μασούρι: ξύλο λεπτό, μήκους 40-50 εκατοστών που τύλιγαν πάνω του το μάλλινο νήμα που με το πέταγμα περνούσε μέσα στο στημόνι. 9) Ποδαρικά: δύο μικρά ξύλα συνδεδεμένα με τα μυτάρια που τα πατούσαν διαδοχικά. Έτσι άνοιγε το στημόνι (το στόμα) για να περνάει η σαΐτα.
Όλα τα ρούχα του αργαλειού τα τοποθετούσαν σε στοίβες διπλωμένα κάθετα στο «γήκο» ή «γιούκο». Τακτικά τα έβγαζαν να αεριστούν στα μπαλκόνια και στα παλούκια ( ξύλινοι φράχτες).
Πηγή: ΓΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Το διαβάσαμε στο: vlahofonoi.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου