Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Βίτσας.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου υψώνεται στη Β.Δ. παρυφή της Βίτσας, στον δρόμο που οδηγεί στο Μονοδένδρι. Αποτελούσε την ενοριακή εκκλησία της Άνω Βίτσας μέχρι το 1885 που τον αντικατέστησε ο γειτονικός ναός των Ταξιαρχών. Είναι σταυρεπίστεγος, δηλαδή μονόχωρος ορθογώνιος χώρος που στεγάζεται από μια κατά μήκος καμάρα, την οποία διακόπτει άλλη εγκάρσια, τοποθετημένη ψηλότε­ρα. Στην ανωδομή είναι κτισμένος με ντόπιες πελεκημένες πέτρες σε κανονικές στρώσεις, ενώ, στη βάση των τοίχων χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι ακανόνιστοι ο­γκόλιθοι. Το εσωτερικό του ναού φωτίζουν έξι στενά ανοίγματα στη νότια πλευ­ρά. Η είσοδος γίνεται σήμερα από τη νότια θύρα, μέσω μιας μικρής δρύινης πόρ­τας, διακοσμημένης με σιδερένια καρφιά και δεσίματα.  

Ο ναός κτίσθηκε το 1612, καθώς σημειώνει η εγχάρακτη επιγραφή «ΕΤΟΥΣ ΖΡΚ», σε πλάκα εντοιχισμένη στη νότια πλευρά της εγκάρσιας καμάρας. Οι τοι­χογραφίες έγιναν έξι ή επτά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με την κτητορική επι­γραφή στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου. Κεραμοπλαστικός διάκοσμος, με μια σειρά ρόμβων, στεφανώνει την τρίπλευρη αψίδα του Ιερού. Στο ανατολικό αέτω­μα υπάρχουν δύο αβαθή τυφλά αψιδώματα, στα οποία θα υπήρχε άλλοτε κάποια παράσταση. Στο βόρειο αψίδωμα διατηρείται τμήμα γεροντικής μορφής με φω­τοστέφανο, πιθανότατα ο Άγιος Νικόλαος, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός. Η ίδρυση και ιστόρηση του ναού πραγματοποιήθηκε με συνδρομή και δαπάνη ό­λων των κατοίκων της Βίτσας, χρησιμοποιώντας ντόπιους τεχνίτες. Είναι ένα από τα παλαιότερα εκκλησιαστικά μνημεία του Ζαγορίου που διατηρεί το ζωγραφικό του διάκοσμο σε αρκετά καλή κατάσταση, δείγμα της εκλεκτής αρχικής κατα­σκευής του.

Ο ζωγραφικός διάκοσμος «υπό χειρός Μιχαήλ ζωγράφου μετά του ιού Κων­σταντίνου εκ της κώμης Λυνοτωπι» είναι ένα από τα λίγα ενυπόγραφα δείγματα αγιογραφίας του τέλους του 16ου αιώνα και των αρχών του 17ου, από την περί­φημη σχολή των ζωγράφων από το Λινοτόπιτης Καστοριάς." Όλη η εσωτερική ε­πιφάνεια του ναού είναι ιστορημένη κατά το βυζαντινό πρότυπο. Το τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1618. Είναι ξυλόγλυπτο, ανάγλυφο, με παρα­στάσεις ανθέων και κεφαλών σχηματοποιημένων. Φέρει σειρά εικόνων των Δώδε­κα Αποστόλων, του Σωτήρα, της Θεοτόκου και δύο αγγέλων, διαφόρων τεχνο­τροπιών (από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα). Οι δύο μεγάλες εικόνες της κάτω σει­ράς είναι της Θεοτόκου και του Σωτήρα (εκλεκτά έργα βυζαντινής τεχνοτροπίας του 17ου αιώνα). Στα δεξιά του Ιερού υπήρχε η εικόνα του Αγίου Νικολάου, ρωσι­κής τεχνοτροπίας, η οποία, δυστυχώς, κλάπηκε πρόσφατα.

Από σωζόμενη επιγραφή στο υπέρθυρο προς το γυναικείο του Ναού:

«ανηγέρθη εβάθρον εκαλιεργη και ανηστωριθει ο θείος ούτος

 και πάνσεπτος ναός του εναγιοις π[ατ]ρ[ό]ς ημών Νικολάου του θαυματουργού

δια συνδρομής δαπάνης κόπου ται και εξοδου δέ όλονον γεγονεν χορας Βεζή

 αρχερατεύοντος τού πανιεροτάτου μητροπολητου Κυρ[ί]ου Νεοφυτου/ ηστορίθη δέ και δια χειρό[ς] Μιχαήλ ζωγράφου ελαχίστου και αμαρτωλού εν τόπου

 Κ[αστ]οριάς: εγραφ[η] επι ετους ζρκζ΄[1619] ετελειωθη κατά μήνα Σεύπτέβριου 15/ Στης κε΄ (και με μικρότερα γράμματα) Και ο πηρέτης ήτον »

Από εξωτερική επιγραφή σε μαυρόπλακα «Ετους ,ζρκ΄»

Χρησιμοποιήθηκε για αρκετά χρόνια ως ενοριακή εκκλησία Άνω Βίτσας. Είναι ρυθμού " Βασιλική μονόκλιτη με νάρθηκα ". Γιορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου.

Επιμέλεια κειμένων Στάθης Π. Βασδέκης 
ΠΗΓΗ:  http://www.vitsa.gr/node/44