Το Ζαγόρι είναι μια ορεινή περιοχή στην καρδιά της Ηπείρου και του Νομού Ιωαννίνων. Τα 40 χωριά του αποτελούν μια ιδιόμορφη γεωγραφική και πολιτιστική οντότητα. Ως οριοθέτηση της περιοχής χρησιμοποιούνται τα σημεία: όρος Μιτσικέλι προς Ν, ποταμός Αώος προς Β, ο δρόμος προς Κόνιτσα προς Δ και τα βουνά του Μετσόβου προς Α. Διασχίζεται από τους ποταμούς Αώο, Βοϊδομάτη, Βάρδα και Ζαγορίτικο. Οι δυο τελευταίοι, αφού ενωθούν με το Μετσοβίτικο, αποτελούν τον Άραχθο. Οι δυο κυρίαρχοι ορεινοί όγκοι είναι η οροσειρά της Τύμφης ή Γκαμήλας και το Μιτσικέλι. Ανάμεσά τους σχηματίζονται λιγότερο ψηλά βουναλάκια και μικρές κοιλάδες, η μεγαλύτερη των οποίων είναι η κοιλάδα των Ριζιανών. Στην περιοχή υπάρχει το φαράγγι του Βίκου, το βαθύτερο φαράγγι στον κόσμο, με πλάτος που κυμαίνεται από 400 ως 2.000μ., μήκος περίπου 20 χλμ και βάθος ως τα 1.000μ., καθώς επίσης και η χαράδρα του Αώου.
Η περιοχή έχει μια πολύ πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Πάνω από 100 είδη πτηνών, πολλά από τα οποία είναι σπάνια (γυπαετός, χρυσαετός, όρνιο κλπ), πάνω από 25 είδη θηλαστικών, με ορισμένα σπάνια ζώα (αρκούδα, λύκος, λίγκας, ζαρκάδι, αγριόγιδο κλπ), πάνω από 1.800 είδη φυτών, μερικά από τα οποία είναι πολύ σπάνια ή βρίσκονται μόνον στην περιοχή αυτή και πουθενά αλλού στον κόσμο, περιλαμβάνονται στην περιοχή του Ζαγορίου.
Το Ζαγόρι χωρίζεται σε τρεις περιοχές: το δυτικό, το κεντρικό και το ανατολικό ή βλαχοζάγορο. Σ' αυτή την περιοχή είναι χτισμένα 40 χωριά, αριθμός ο οποίος κατά το πέρασμα των αιώνων, ακόμα και σήμερα, δεν έχει διατηρηθεί σταθερός, παρουσιάζοντας μεγάλες διακυμάνσεις.
Η ονομασία του προέρχεται από τη σλαβική πρόθεση Za=πίσω και την αιτιατική του ουσιαστικού gora=βουνό, δηλαδή πίσω από το βουνό.
Το κλίμα του Ζαγοριού είναι μια μετάβαση, από το ήπιο μεσογειακό κλίμα προς το μεσοευρωπαϊκό. Με τραχύ χειμώνα και ζεστό καλοκαίρι με δροσερές νύχτες. Χαρακτηριστικές είναι οι πολλές βροχοπτώσεις ενώ το χειμώνα πνέουν βόρειοι παγωμένοι άνεμοι και η θερμοκρασία πολλές φορές κατεβαίνει μέχρι και -20°C.
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ
Η πολεοδομική μορφή των χωριών της περιοχής του Ζαγορίου, όπως και στα περισσότερα χωριά της ηπείρου, είναι μονοκεντρική. Υπάρχει ένα κέντρο, η πλατεία ή μεσοχώρι ή λόντζα με τον πλάτανο -σύμβολο αιωνιότητας- με την εκκλησία, το σχολείο και τα μαγαζιά. Γύρω-γύρω από το κέντρο εξαπλώνονται οι μαχαλάδες. Η πλατεία του χωριού αποτελεί το κοινωνικοπολιτισμικό κέντρο του χωριού, αφού εκεί γινόταν όλες οι δραστηριότητες της κοινότητας. Από την πλατεία, λιθόστρωτα σοκάκια, τα καλντερίμια, οδηγούν προς τους μαχαλάδες και επεκτείνονται ακόμα πιο πέρα, ως τους τόπους εργασίας. Στο νότιο τμήμα της περιοχής της κοινότητας βρίσκονται οι ποτιστικοί κήποι και οι αγροί και πιο κάτω τα αμπέλια και τα χωράφια.
Σ' όλη την περιοχή της κοινότητας υπάρχουν διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μνημεία -γεφύρια, καλύβες, μύλοι, ξωκλήσια, εικονίσματα, τοιχοποιίες- ενώ τα σύνορα της κοινότητας οριοθετούνται συνήθως με διάφορα φυσικά ή τεχνητά σύμβολα -μεμονωμένα δέντρα, βράχια, εικονίσματα, ρυάκια, ξωκλήσια.
Χαρακτηριστική είναι η ιδιόμορφη αρχιτεκτονική της περιοχής, η οποία βασίστηκε στην αφθονίας της πέτρας και ιδίως του φλύσχη. Τα σπίτια είναι χτισμένα με πελεκητές ορθογώνιες πέτρες, σκεπασμένα με γκρίζα πλάκα και είναι δεμένα πολύ με το τοπίο, την ψυχοσύνθεση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων. Στο ίδιο μοτίβο είναι χτισμένα και οι εκκλησίες, τα λιθόστρωτα σοκάκια και μονοπάτια καθώς και τα γεφύρια της περιοχής, μονότοξα, δίτοξα ή τρίτοξα, αληθινά έργα τέχνης.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ
Προϊστορική Εποχή - Ιστορικοί Χρόνοι
Οι πληροφορίες μας για το Ζαγόρι είναι περιορισμένες τόσο για την αρχαία όσο και για την μεσαιωνική περίοδο. Η ιστορία γι' αυτές τις περιόδους στηρίζεται μόνο στα ανασκαφικά δεδομένα και στις ενδείξεις που παρέχουν τα τοπωνύμια.
Η ύπαρξη ζωής κατά τη Προϊστορική περίοδο επιβεβαιώθηκε από τα ευρήματα στη Θέση "Κλειδί", στη δεξιά όχθη του Βοϊδομάτη.
Κατά τους ιστορικούς χρόνους το Ζαγόρι κατοικήθηκε από το φύλο των Μολοσσών, όπως συμπεραίνουμε από τα ανασκαφικά ευρήματα του οικισμού της Βίτσας, από το πολυγωνικά τείχος και τα μελανοβαφή όστρακα στο Σκαμνέλι, από το οχυρά στον Ελαφότοπο και από τα Ελληνιστικά τείχη στο Καστράκι.
Βυζαντινή Εποχή
Κατά τη Βυζαντινή εποχή οι ιστορικές μαρτυρίες για την περιοχή του Ζαγορίου είναι ανύπαρκτες. Τα πολυάριθμα σλαβικά τοπωνύμια της περιοχής μας κάνουν να υποθέσουμε πως το Ζαγόρι γνώρισε όχι μόνο τις μεγάλες επιδρομές Σλάβων στην αρχή του 6ου αι. αλλά και εγκαταστάσεις σλαβικών φύλων.
Την παλαιότερη αναφορά στο Ζαγόρι τη βρίσκουμε σε χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β' του έτους 1321. Σε άλλα έγγραφα από το 1326-1361 αναφέρονται ιδρύσεις χωριών όπως το Πάπιγκο, Ελαφότοπος, Άνω και Κάτω Πεδινά και Βίτσα. Το γεγονός ότι από τις αρχές του 14ου αι. οι πηγές αναφέρουν ονόματα οικισμών και τόπων που βρίσκονται στο Δυτικό Ζαγόρι, αποτελεί μια ένδειξη ότι ίσως στο Δυτικό Ζαγάρι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικισμοί.
Από τα τέλη του 14ου αι. οι Ζαγορίσιοι καταγράφονται στην Ιστορία της Ηπείρου, εκδιώκοντας τους Αλβανούς, που έκαναν επιδρομές εναντίον των Ιωαννίνων (1389).
Εποχή της τουρκοκρατίας Η ιστορία του Ζαγορίου αρχίζει κυρίως μετά το 1430, έτος κατάκτησης των Ιωαννίνων από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι, προκειμένου να εξασφαλίσουν επικυριαρχία στις ορεινές περιοχές, εφάρμοσαν μια πολιτική παραχώρησης προνομίων σε κοινότητες ή ομάδες κοινοτήτων, που συνθηκολόγησαν μαζί τους.
Έτσι μέχρι το 17° αι. ολόκληρη η περιφέρεια αποτελούσε αυτοδιοικούμενη ομοσπονδία με το όνομα Κοινόν ή Βιλαέτι του Ζαγορίου.
Τα προνόμια, τα οποία παραχωρήθηκαν στην αυτόνομη ομοσπονδία του Ζαγορίου και τα οποία οφείλονται, στο μεγαλύτερο μέρος τους, στην επιρροή πλούσιων Ζαγορισίων στην Σουλτανική αυλή, διατηρήθηκαν μέχρι το 1868, οπότε και καταργήθηκαν.
Σύμφωνα με τα προνόμια αυτά παραχωρήθηκε στο Ζαγόρι αυτονομία και αυτοδιοίκηση, με ανώτερο άρχοντα τον Βεκύλη του Ζαγορίου. Ένα άλλο σπουδαίο προνόμιο που είχαν οι Ζαγορίσιοι, ήταν η ελευθερία στην εκτέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.
Με το πέρασμα των χρόνων και χάρη στην εξυπνάδα και την πολιτική δύναμη πολλών πατριωτών του Ζαγορίου, που κατείχαν διοικητικές θέσεις στην Υψηλή Πύλη, τα προνόμια αυτά αυξήθηκαν και βελτιώθηκαν.
Η αυτονομία, η αυτοδιοίκηση και η ατέλεια συνετέλεσαν ώστε να κατακτηθεί ένα ζηλευτά επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής.
Μετά το 1868, που καταργούνται τα προνόμια του Ζαγορίου, την περιοχή άρχισαν να λυμαίνονται ληστρικές συμμορίες, με επιπτώσεις και στο ανθρώπινο δυναμικό, αφού αυτή η κατάσταση απομάκρυνε από το Ζαγόρι περισσότερες από 500-600 οικογένειες αρχόντων, που ήταν και ο κύριος στόχος των ληστών.
Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι το 1913, οπότε τα Ζαγοροχώρια απελευθερώθηκαν από τους Τούρκους και ακολούθησαν από εκεί και πέρα την ιστορική πορεία του Ελληνικού Έθνους.
Πνευματική άνθηση του Ζαγορίου στα χρόνια της τουρκοκρατίας
Πριν ακόμα από την τουρκική κατάκτηση της περιοχής του Ζαγορίου, αρκετοί κάτοικοι του ήξεραν λίγα γράμματα, πράγμα πολύ σημαντικό για τα πρώτα δύσκολα και σκληρά χρόνια της κατάκτησής από τους Τούρκους. Αυτές οι μικρές εστίες γραμμάτων και πνεύματος, οδήγησαν την περιοχή του Ζαγορίου στη μεγάλη πνευματική του ανάπτυξη από τις αρχές του 18ου αιώνα. Ήδη από το 1780 λειτούργησαν Ελληνικά (ανώτερα) σχολεία σε αρκετά χωριά απ' όπου ξεπήδησαν φωτισμένοι Ζαγορίσιοι, που έλαμψαν πνευματικά με τα σοφά συγγράμματά τους και τη διδακτική τους δραστηριότητα.
Εκείνο όμως που μας δείχνει το πάθος των Ζαγορισίων για τα γράμματα και τις επιστήμες ήταν η απόφαση μεγάλων και δυνατών Ζαγορισίων να ιδρύσουν Πανεπιστήμιο στη Μονή Ρογκοβού στο Τσεπέλοβο το 1815. Εμπνευστής αυτής της ιδέας, ο Μεγάλος Δάσκαλος του Γένους, Γεώργιος Γεννάδιος, από τα Δολιανά (ανήκαν και αυτά τότε στο Ζαγόρι). Συνέχεια της ιδέας της ίδρυσης Πανεπιστημίου, στη Μονή Ρογκοβού, θα ήταν η ανακήρυξη του Ζαγορίου σε αυτόνομη Πολιτεία, με πολιτικό και θρησκευτικό αρχηγό. Το Πανεπιστήμιο θα διεύθυνε ο Γεώργιος Γεννάδιος και για αρχηγός της αυτόνομης Πολιτείας προτάθηκε ο Νεόφυτος Δούκας από τα Άνω Πεδινά.
Στα πρώτα 50 Χρόνια του 19ου αιώνα ,σπουδαίο ρόλο για την πνευματική πρόοδο του Ζαγορίου και όλης της Ηπείρου, έπαιξε ο μεγάλος δάσκαλος από το Βραδέτο Αναστάσιος Σακελλάριος, μαθητής του Ψαλίδα στα Γιάννενα.
Μετά το 1830 συμπληρώνεται η ίδρυση σχολείων στο Ζαγόρι, αλληλοδιδακτικών και Ελληνικών. Αρχίζουν τώρα να ιδρύονται και Παρθεναγωγεία με πρώτο στο Μονοδένδρι το 1846. Η ίδρυση Παρθεναγωγείων γενικεύτηκε στο Ζαγόρι μέχρι το 1880.
Ταξιδεμένοι Ζαγορίσιοι από τον 18ο αιώνα ακόμα, αγοράζουν και στέλνουν στις βιβλιοθήκες των σχολείων των χωριών τους όσα βιβλία τυπώνονταν στα μεγάλα τυπογραφεία της Ευρώπης (Τεργέστη, Λειψία, Βουδαπέστη, Βενετία, Οδησσό), με αποτέλεσμα οι βιβλιοθήκες πολλών σχολείων να είναι γεμάτες με σπάνιους πνευμα-τικούς θησαυρούς.
Αυτές οι ευνοϊκές προϋποθέσεις στα ζητήματα παιδείας, είχαν ως συνέπεια να αναδειχθεί ένας μεγάλος αριθμός επιστημόνων από το Ζαγόρι, ώστε να μη θεωρείται υπερβολική η άποψη, ότι οι δάσκαλοι του Ζαγορίου ξεδίψασαν ολόκληρο το Ελληνικό Έθνος επί Τουρκοκρατίας.
Εποχή β' παγκοσμίου πολέμου. Η συμβολή του Ζαγορίου στον πόλεμο του 1940
Το φθινόπωρο του 1940, μαζί με τον υπόλοιπο Ελληνικό λαό και ο Ζαγορίσιος πληθυσμός - άνδρες, γυναίκες, παιδιά - αγωνίστηκε για τη νίκη.
Ιδιαίτερα η συμβολή των γυναικών του Ζαγορίου στο πόλεμο του '40 ήταν ανεκτίμητη. Μέρα και νύχτα μετέφεραν με τα ζώα πυρομαχικά και άλλα εφόδια εκεί όπου οι μάχες μαίνονταν και γύριζαν πίσω μεταφέροντας τραυματίες.
Η Ζαγορίσια γυναίκα εργάστηκε με αυτοθυσία, στερήσεις, κόπους, σαν άγνωστος στρατιώτης στην εποποιία της Πίνδου. Αψηφώντας τις καιρικές συνθήκες, σεμνή και ενάρετη, κουβαλώντας το βαρύ φορτίο της εθνικής κληρονομιάς, του πολιτισμού και της δόξας του τόπου της, πέρασε στην αθανασία.
Η περιοχή έχει μια πολύ πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Πάνω από 100 είδη πτηνών, πολλά από τα οποία είναι σπάνια (γυπαετός, χρυσαετός, όρνιο κλπ), πάνω από 25 είδη θηλαστικών, με ορισμένα σπάνια ζώα (αρκούδα, λύκος, λίγκας, ζαρκάδι, αγριόγιδο κλπ), πάνω από 1.800 είδη φυτών, μερικά από τα οποία είναι πολύ σπάνια ή βρίσκονται μόνον στην περιοχή αυτή και πουθενά αλλού στον κόσμο, περιλαμβάνονται στην περιοχή του Ζαγορίου.
Το Ζαγόρι χωρίζεται σε τρεις περιοχές: το δυτικό, το κεντρικό και το ανατολικό ή βλαχοζάγορο. Σ' αυτή την περιοχή είναι χτισμένα 40 χωριά, αριθμός ο οποίος κατά το πέρασμα των αιώνων, ακόμα και σήμερα, δεν έχει διατηρηθεί σταθερός, παρουσιάζοντας μεγάλες διακυμάνσεις.
Η ονομασία του προέρχεται από τη σλαβική πρόθεση Za=πίσω και την αιτιατική του ουσιαστικού gora=βουνό, δηλαδή πίσω από το βουνό.
Το κλίμα του Ζαγοριού είναι μια μετάβαση, από το ήπιο μεσογειακό κλίμα προς το μεσοευρωπαϊκό. Με τραχύ χειμώνα και ζεστό καλοκαίρι με δροσερές νύχτες. Χαρακτηριστικές είναι οι πολλές βροχοπτώσεις ενώ το χειμώνα πνέουν βόρειοι παγωμένοι άνεμοι και η θερμοκρασία πολλές φορές κατεβαίνει μέχρι και -20°C.
ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ
Η πολεοδομική μορφή των χωριών της περιοχής του Ζαγορίου, όπως και στα περισσότερα χωριά της ηπείρου, είναι μονοκεντρική. Υπάρχει ένα κέντρο, η πλατεία ή μεσοχώρι ή λόντζα με τον πλάτανο -σύμβολο αιωνιότητας- με την εκκλησία, το σχολείο και τα μαγαζιά. Γύρω-γύρω από το κέντρο εξαπλώνονται οι μαχαλάδες. Η πλατεία του χωριού αποτελεί το κοινωνικοπολιτισμικό κέντρο του χωριού, αφού εκεί γινόταν όλες οι δραστηριότητες της κοινότητας. Από την πλατεία, λιθόστρωτα σοκάκια, τα καλντερίμια, οδηγούν προς τους μαχαλάδες και επεκτείνονται ακόμα πιο πέρα, ως τους τόπους εργασίας. Στο νότιο τμήμα της περιοχής της κοινότητας βρίσκονται οι ποτιστικοί κήποι και οι αγροί και πιο κάτω τα αμπέλια και τα χωράφια.
Σ' όλη την περιοχή της κοινότητας υπάρχουν διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μνημεία -γεφύρια, καλύβες, μύλοι, ξωκλήσια, εικονίσματα, τοιχοποιίες- ενώ τα σύνορα της κοινότητας οριοθετούνται συνήθως με διάφορα φυσικά ή τεχνητά σύμβολα -μεμονωμένα δέντρα, βράχια, εικονίσματα, ρυάκια, ξωκλήσια.
Χαρακτηριστική είναι η ιδιόμορφη αρχιτεκτονική της περιοχής, η οποία βασίστηκε στην αφθονίας της πέτρας και ιδίως του φλύσχη. Τα σπίτια είναι χτισμένα με πελεκητές ορθογώνιες πέτρες, σκεπασμένα με γκρίζα πλάκα και είναι δεμένα πολύ με το τοπίο, την ψυχοσύνθεση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων. Στο ίδιο μοτίβο είναι χτισμένα και οι εκκλησίες, τα λιθόστρωτα σοκάκια και μονοπάτια καθώς και τα γεφύρια της περιοχής, μονότοξα, δίτοξα ή τρίτοξα, αληθινά έργα τέχνης.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ
Προϊστορική Εποχή - Ιστορικοί Χρόνοι
Οι πληροφορίες μας για το Ζαγόρι είναι περιορισμένες τόσο για την αρχαία όσο και για την μεσαιωνική περίοδο. Η ιστορία γι' αυτές τις περιόδους στηρίζεται μόνο στα ανασκαφικά δεδομένα και στις ενδείξεις που παρέχουν τα τοπωνύμια.
Η ύπαρξη ζωής κατά τη Προϊστορική περίοδο επιβεβαιώθηκε από τα ευρήματα στη Θέση "Κλειδί", στη δεξιά όχθη του Βοϊδομάτη.
Κατά τους ιστορικούς χρόνους το Ζαγόρι κατοικήθηκε από το φύλο των Μολοσσών, όπως συμπεραίνουμε από τα ανασκαφικά ευρήματα του οικισμού της Βίτσας, από το πολυγωνικά τείχος και τα μελανοβαφή όστρακα στο Σκαμνέλι, από το οχυρά στον Ελαφότοπο και από τα Ελληνιστικά τείχη στο Καστράκι.
Βυζαντινή Εποχή
Κατά τη Βυζαντινή εποχή οι ιστορικές μαρτυρίες για την περιοχή του Ζαγορίου είναι ανύπαρκτες. Τα πολυάριθμα σλαβικά τοπωνύμια της περιοχής μας κάνουν να υποθέσουμε πως το Ζαγόρι γνώρισε όχι μόνο τις μεγάλες επιδρομές Σλάβων στην αρχή του 6ου αι. αλλά και εγκαταστάσεις σλαβικών φύλων.
Την παλαιότερη αναφορά στο Ζαγόρι τη βρίσκουμε σε χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β' του έτους 1321. Σε άλλα έγγραφα από το 1326-1361 αναφέρονται ιδρύσεις χωριών όπως το Πάπιγκο, Ελαφότοπος, Άνω και Κάτω Πεδινά και Βίτσα. Το γεγονός ότι από τις αρχές του 14ου αι. οι πηγές αναφέρουν ονόματα οικισμών και τόπων που βρίσκονται στο Δυτικό Ζαγόρι, αποτελεί μια ένδειξη ότι ίσως στο Δυτικό Ζαγάρι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικισμοί.
Από τα τέλη του 14ου αι. οι Ζαγορίσιοι καταγράφονται στην Ιστορία της Ηπείρου, εκδιώκοντας τους Αλβανούς, που έκαναν επιδρομές εναντίον των Ιωαννίνων (1389).
Εποχή της τουρκοκρατίας Η ιστορία του Ζαγορίου αρχίζει κυρίως μετά το 1430, έτος κατάκτησης των Ιωαννίνων από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι, προκειμένου να εξασφαλίσουν επικυριαρχία στις ορεινές περιοχές, εφάρμοσαν μια πολιτική παραχώρησης προνομίων σε κοινότητες ή ομάδες κοινοτήτων, που συνθηκολόγησαν μαζί τους.
Έτσι μέχρι το 17° αι. ολόκληρη η περιφέρεια αποτελούσε αυτοδιοικούμενη ομοσπονδία με το όνομα Κοινόν ή Βιλαέτι του Ζαγορίου.
Τα προνόμια, τα οποία παραχωρήθηκαν στην αυτόνομη ομοσπονδία του Ζαγορίου και τα οποία οφείλονται, στο μεγαλύτερο μέρος τους, στην επιρροή πλούσιων Ζαγορισίων στην Σουλτανική αυλή, διατηρήθηκαν μέχρι το 1868, οπότε και καταργήθηκαν.
Σύμφωνα με τα προνόμια αυτά παραχωρήθηκε στο Ζαγόρι αυτονομία και αυτοδιοίκηση, με ανώτερο άρχοντα τον Βεκύλη του Ζαγορίου. Ένα άλλο σπουδαίο προνόμιο που είχαν οι Ζαγορίσιοι, ήταν η ελευθερία στην εκτέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.
Με το πέρασμα των χρόνων και χάρη στην εξυπνάδα και την πολιτική δύναμη πολλών πατριωτών του Ζαγορίου, που κατείχαν διοικητικές θέσεις στην Υψηλή Πύλη, τα προνόμια αυτά αυξήθηκαν και βελτιώθηκαν.
Η αυτονομία, η αυτοδιοίκηση και η ατέλεια συνετέλεσαν ώστε να κατακτηθεί ένα ζηλευτά επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής.
Μετά το 1868, που καταργούνται τα προνόμια του Ζαγορίου, την περιοχή άρχισαν να λυμαίνονται ληστρικές συμμορίες, με επιπτώσεις και στο ανθρώπινο δυναμικό, αφού αυτή η κατάσταση απομάκρυνε από το Ζαγόρι περισσότερες από 500-600 οικογένειες αρχόντων, που ήταν και ο κύριος στόχος των ληστών.
Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι το 1913, οπότε τα Ζαγοροχώρια απελευθερώθηκαν από τους Τούρκους και ακολούθησαν από εκεί και πέρα την ιστορική πορεία του Ελληνικού Έθνους.
Πνευματική άνθηση του Ζαγορίου στα χρόνια της τουρκοκρατίας
Πριν ακόμα από την τουρκική κατάκτηση της περιοχής του Ζαγορίου, αρκετοί κάτοικοι του ήξεραν λίγα γράμματα, πράγμα πολύ σημαντικό για τα πρώτα δύσκολα και σκληρά χρόνια της κατάκτησής από τους Τούρκους. Αυτές οι μικρές εστίες γραμμάτων και πνεύματος, οδήγησαν την περιοχή του Ζαγορίου στη μεγάλη πνευματική του ανάπτυξη από τις αρχές του 18ου αιώνα. Ήδη από το 1780 λειτούργησαν Ελληνικά (ανώτερα) σχολεία σε αρκετά χωριά απ' όπου ξεπήδησαν φωτισμένοι Ζαγορίσιοι, που έλαμψαν πνευματικά με τα σοφά συγγράμματά τους και τη διδακτική τους δραστηριότητα.
Εκείνο όμως που μας δείχνει το πάθος των Ζαγορισίων για τα γράμματα και τις επιστήμες ήταν η απόφαση μεγάλων και δυνατών Ζαγορισίων να ιδρύσουν Πανεπιστήμιο στη Μονή Ρογκοβού στο Τσεπέλοβο το 1815. Εμπνευστής αυτής της ιδέας, ο Μεγάλος Δάσκαλος του Γένους, Γεώργιος Γεννάδιος, από τα Δολιανά (ανήκαν και αυτά τότε στο Ζαγόρι). Συνέχεια της ιδέας της ίδρυσης Πανεπιστημίου, στη Μονή Ρογκοβού, θα ήταν η ανακήρυξη του Ζαγορίου σε αυτόνομη Πολιτεία, με πολιτικό και θρησκευτικό αρχηγό. Το Πανεπιστήμιο θα διεύθυνε ο Γεώργιος Γεννάδιος και για αρχηγός της αυτόνομης Πολιτείας προτάθηκε ο Νεόφυτος Δούκας από τα Άνω Πεδινά.
Στα πρώτα 50 Χρόνια του 19ου αιώνα ,σπουδαίο ρόλο για την πνευματική πρόοδο του Ζαγορίου και όλης της Ηπείρου, έπαιξε ο μεγάλος δάσκαλος από το Βραδέτο Αναστάσιος Σακελλάριος, μαθητής του Ψαλίδα στα Γιάννενα.
Μετά το 1830 συμπληρώνεται η ίδρυση σχολείων στο Ζαγόρι, αλληλοδιδακτικών και Ελληνικών. Αρχίζουν τώρα να ιδρύονται και Παρθεναγωγεία με πρώτο στο Μονοδένδρι το 1846. Η ίδρυση Παρθεναγωγείων γενικεύτηκε στο Ζαγόρι μέχρι το 1880.
Ταξιδεμένοι Ζαγορίσιοι από τον 18ο αιώνα ακόμα, αγοράζουν και στέλνουν στις βιβλιοθήκες των σχολείων των χωριών τους όσα βιβλία τυπώνονταν στα μεγάλα τυπογραφεία της Ευρώπης (Τεργέστη, Λειψία, Βουδαπέστη, Βενετία, Οδησσό), με αποτέλεσμα οι βιβλιοθήκες πολλών σχολείων να είναι γεμάτες με σπάνιους πνευμα-τικούς θησαυρούς.
Αυτές οι ευνοϊκές προϋποθέσεις στα ζητήματα παιδείας, είχαν ως συνέπεια να αναδειχθεί ένας μεγάλος αριθμός επιστημόνων από το Ζαγόρι, ώστε να μη θεωρείται υπερβολική η άποψη, ότι οι δάσκαλοι του Ζαγορίου ξεδίψασαν ολόκληρο το Ελληνικό Έθνος επί Τουρκοκρατίας.
Εποχή β' παγκοσμίου πολέμου. Η συμβολή του Ζαγορίου στον πόλεμο του 1940
Το φθινόπωρο του 1940, μαζί με τον υπόλοιπο Ελληνικό λαό και ο Ζαγορίσιος πληθυσμός - άνδρες, γυναίκες, παιδιά - αγωνίστηκε για τη νίκη.
Ιδιαίτερα η συμβολή των γυναικών του Ζαγορίου στο πόλεμο του '40 ήταν ανεκτίμητη. Μέρα και νύχτα μετέφεραν με τα ζώα πυρομαχικά και άλλα εφόδια εκεί όπου οι μάχες μαίνονταν και γύριζαν πίσω μεταφέροντας τραυματίες.
Η Ζαγορίσια γυναίκα εργάστηκε με αυτοθυσία, στερήσεις, κόπους, σαν άγνωστος στρατιώτης στην εποποιία της Πίνδου. Αψηφώντας τις καιρικές συνθήκες, σεμνή και ενάρετη, κουβαλώντας το βαρύ φορτίο της εθνικής κληρονομιάς, του πολιτισμού και της δόξας του τόπου της, πέρασε στην αθανασία.
ΠΗΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: users.forthnet.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου