Το Πάσχα στο Ηλιοχώρι ! *

Κυριακή του Πάσχα

Η προετοιμασία για το Πάσχα άρχιζε από το Σάββα­το του Λαζάρου. Στην μνήμη του οι γυναίκες ζύμωναν ειδικά κουλουράκια πού τα ονόμαζαν «λαζαράκια» και τα μοίραζαν στα παιδιά, τα όποια γύριζαν στο χωριό τραγου­δώντας τον «Λάζαρο».

"Όλα τα σπίτια δέχονταν με μεγάλη ευχαρίστηση τα παιδιά, γιατί το είχαν σε καλό πάντα τις άγιες μέρες να πρωτομπαίνουν παιδιά στο σπίτι και τα κερνούσαν με χρή­ματα και τούς έδιναν κουλουράκια και καρύδια. Αμέσως μετά άρχιζαν τα παινέματα, ανάλογα με την οικογένεια του νοικοκύρη, πότε για το παλληκάρι, πότε για την κοπέλα, και πότε για την ίδια την κυρά του σπιτιού ή για τον άνδρα απ' τα ξένα.

Πάσχα

Κανένας περιορισμός δεν υπήρχε επί τουρκοκρατίας για την ώρα της Αναστάσεως του Χριστού. Συνήθως γί­νονταν κατά την 5ην πρωινή. Εάν ο καιρός επέτρεπε, η Ανάσταση γίνονταν στην πλατεία, κάτωθι του μεγάλου πλατάνου όπου στήνονταν ή εξέδρα. Οι άνδρες με τα όπλα χαιρέτιζαν το «Χριστός Ανέστη» και εν συνεχεία ολόκλη­ρο το χωριό ηχούσε από τούς πυροβολισμούς.

Όταν γυρίζουν στην εκκλησία, η πόρτα είναι κλειστή. Όχι όμως και κλειδωμένη· πίσω απ' την πόρτα ήταν ο γεροντότερος από τούς επιτρόπους και παρίστανε τον Άδη, τον ακόρεστο και τον ανελέητο Άδη! Απ' έξω ο παπάς παρίστανε το Χριστό. Ο ΄Αδης δεν ήθελε με κανένα τρό­πο να δεχθεί το νέο επισκέπτη του. Προαισθανόταν ότι με την Ανάσταση του θα αναστήσει και τούς άλλους, κ' έτσι θα χάσει αυτός την κραταιά «νίκη του». Γινόταν λοιπόν τις στιγμές εκείνες ένας τυπικός διάλογος με το «Άρατε πύλας». Ο παπάς λέει και το επαναλαμβάνει τρεις φορές: «Κύριος κραταιός και δυνατός. Άρατε πύλας, επάρθητε αιώνιοι και εισελεύσεται ο βασιλεύς της δόξης.» Και ο ΄Αδης από μέσα τρεις φορές: «Τίς έστιν ούτος ό βασιλεύς της δόξης;» Και τέλος ο παπάς με δυνατή κλωτσιά άνοιγε βιαστι­κά την πόρτα και ορμούσε θριαμβευτής μέσα, λέγοντας με δυνατή φωνή:

«Ούτος έστιν ό βασιλεύς της Δόξης!»

Γενικό έθιμο είναι να φέρουν από την εκκλησία στο σπίτι τους το «άγιο φώς». Σ' όλο το διάστημα της μετα­φοράς του, σ' όλο το δρόμο ώσπου να φτάσουν στο σπίτι, φροντίζουν την λαμπάδα με πολλή στοργή και με αντίστοι­χη αγωνία μήπως και τούς σβήσει. Μπαίνοντας μέσα στο σπίτι, δεν λησμονούν με τη μουτζούρα πού βγάζει ο καπνός της αναστάσιμης λαμπάδας να φτιάξουν πάνω στ' ανώφλι της πόρτας του σπιτιού ένα σταυρό. Συνηθίζουν επίσης να ζυγώνουν την αναμμένη λαμπάδα στα ζώα του στάβλου και στα δένδρα του κήπου. Τα καρπερά δένδρα τα χαιρετούν με το χαιρετισμό: «Χριστός ανέστη, δένδρα μου!» Τ' άκαρπα, ζυγώνουν την λαμπάδα, τα φοβερίζουν ότι θα τα κάψουν ή να τα κόψουν, αν δεν κάμουν καρπό. Το ίδιο στα ζώα, ζυγώνουν κοντά την αναμμένη λαμπάδα και τα καίνε λίγο, τα «καψαλίζουν». Αυτό δίνει για το νέο χρόνο υγεία, ευτυχία, γούρι. Γούρι ακόμη θεωρούν, αν θα καψαλιστή κανείς κατά τύχη με το «άγιο φως» την ώρα της τελετής στην εκκλησία.

Μία ακόμη ιδιότυπη ντομπρινοβίτικη, καθαρά ελληνι­κή, κατηγορία πασχαλινών εθίμων ειν' αυτή με τα κουλού­ρια, τα τσουρέκια, τα κόκκινα αβγά και τις μεγάλες κουλού­ρες, αυτές πού έχουν κόκκινο αβγό πάνω στο κέντρο του σταυρού. Τα κόκκινα αβγά και τα κουλούρια είναι τα ιερότερα δώρα πού συνηθίζουν να χαρίζουν το Πάσχα ο ένας στον άλλο. Περικλείουν το συμβολικό νόημα της ευτυχίας, ακριβώς της ίδιας εκείνης πού την εκφράζουν οι λόγοι και οι ευχές, με τις όποιες συνοδεύουμε το χάρισμα τους.

Τέτοια δώρα, μαζί με την λαμπάδα του μικρού, χαρί­ζει και η νουνά ή ο νουνός στον αναδεξιμιό τους. Τέτοια δώρα με κόκκινα αβγά ανταλλάσσονται συμβολικά με τούς επισκέπτες των σπιτιών, φίλους και συγγενείς. Τέτοια βά­ζουν ακόμη και στους τάφους των νεκρών, τη Δευτέρα του Πάσχα, πλάι στον ξύλινο σταυρό τους. (Το αρνί πού θα σφαχτεί το Πάσχα, ξεχωρίζεται πριν ένα-δύο μήνες από την κάθε οικογένεια.)

*  Το κείμενο αποτελεί αναδημοσίευση από το βιβλίο του  Ν. Έξαρχου με τίτλο "Το Ντομπρίνοβο" ενώ η φωτογραφία είναι από τη σελίδα iliochori.eu