Το Ζαγορίσιο σπίτι.

Στην περιοχή του Ζαγορίου αναπτύχθηκε μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική, που βασίζεται στην αφθονία της πέτρας και του ξύλου. Η αρχιτεκτονική του Ζαγορίου είναι ένα ωραίο παράδειγμα μίμησης της φύσης από τον άνθρωπο.Οι Ζαγορίσιοι από παλιά, είχαν να αντιμετωπίσουν τη σκληρότητα του κλίματος και του χώρου. Ένας συνεχής αγώνας χαρακτήριζε τις σχέσεις ανθρώπου και χώρου. Τα σπίτια λοιπόν είναι δεμένα πολύ με το τοπίο, την ψυχοσύνθεση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής.

Το Ζαγορίσιο σπίτι έχει αμυντικό χαρακτήρα για τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και τις επιδρομές – ληστείες. Είναι κυρίως διώροφο ή τριώροφο, με σχήμα απλό χωρίς ιδιαίτερη διακόσμηση στις εξωτερικές επιφάνειες. Οι πέτρες ης στέγης έχουν την ίδια υφή και χρώμα με αυτές της τοιχοποιίας. 

Μορφολογικές διαφορές παρατηρούνται ανάμεσα στο Ανατολικό και το Δυτικό Ζαγόρι. Στο Αν. Ζαγόρι το ύφος των σπιτιών είναι λιγότερο βαρύ, με εξώστες ανοικτούς ή κλειστούς, πιο μεγάλο γείσο και περισσότερη χρήση ξύλου λόγω των δασικών εκτάσεων. Η μαύρη πέτρα κυριαρχεί στην τοιχοποιία. Στο Δυτικό Ζαγόρι τα σπίτια έχουν αυστηρό ύφος σε συνδυασμό με τους μαύρους γκριζογάλανους βράχους και τις λευκές ασβεστολιθικές πέτρες. Στο Κεντρικό Ζαγόρι το ύφος των σπιτιών είναι ανάμεικτο από τους δύο παραπάνω τύπους σπιτιών.Η πέτρα αποτελεί το βασικό δομικό υλικό και διακρίνεται στα παρακάτω είδη: α) ασβεστόλιθος λευκός ή γκρι ανοικτός για τοιχοποιίες, πλακοστρώσεις κ.α., β) γρανιτοειδής σε σκούρο γκρι ή γαλαζωπό, γ) πορώδης ασβεστόλιθους για τρούλους, θόλους, φούρνους. Η τοιχοποιία έχει πάχος 60 – 70 εκ. και χωρίζεται με οριζόντια διαζώματα από ξυλοδεσιές (καδρόνια πελεκητά δρύινα ή κέδρινα). Χρήση του ξύλου συναντάται στα ταβάνια, πατώματα, κουφώματα, ξυλοδεσιές και εσωτερική διακόσμηση. Η ξυλεία είναι από καρυδιά, οξυά, κέδρο, έλατο, πεύκο, δρυ, αγριοκαστανιά.

Χώροι του ισογείου

Οι αποθήκες του ισογείου (συνήθως δύο) λέγονται  κελάρια. Παλιά ήταν και αχούρια αλλά από τα χρόνια της ακμής τα ζώα μεταφέρθηκαν σε παράσπιτα έξω από το σπίτι και μόνο σε περίπτωση ανάγκης (επιδρομή από ληστές) κλείνονταν στα κελάρια. 

Στο ισόγειο υπάρχει και  η «Μπίμτσα», ένα δωμάτιο, μικρό, σκοτεινό με γερή θολωτή κατασκευή, συνήθως σε επίπεδο χαμηλότερο από τους άλλους χώρους του ισογείου όπου έκρυβαν τα αντικείμενα αξίας σε περιόδους επιδρομών. Σήμερα χρησιμοποιούνται σαν ψυγεία λόγω πολύ χαμηλής θερμοκρασίας ή ακόμη σαν αποθήκες τροφίμων. Συναντάται συνήθως στα αρχοντικά.  

Το χαγιάτι (σάλα) είναι ένα ευρύχωρο δωμάτιο στην είσοδο του σπιτιού πλακοστρωμένο με πλάκες μαύρες ή άσπρες, ορθογώνιες ή τετραγωνικές που λέγονται καπάκια. Περιμετρικά υπάρχουν πέτρινα πεζούλια-καθιστικά για το καλοκαίρι. Από το χώρο αυτό γίνεται η προσπέλαση προς τους άλλους χώρους του σπιτιού. 

Αρκετές φορές τα μεγάλα σπίτια έχουν στο ισόγειο διαμορφωμένο χώρο σε καθιστικό, το «μαντζάτο».

Χώροι του ορόφου

Η κρεβάτα βρίσκεται στην κύρια όψη του σπιτιού και είναι ο χώρος όπου καταλήγει η σκάλα ανόδου μέσα από τον οποίο γίνεται η προσπέλαση στα άλλα δωμάτια.Σε μεγάλα αρχοντικά η κρεβάτα είναι διαμορφωμένη σε ευρύχωρη σάλα και το ταβάνι της είναι ξύλινο με λεπτά πηχάκια. Η διάταξη των άλλων χώρων του ορόφου σε σχέση με την κραβάτα γίνεται με δύο τρόπους: τα δωμάτια σε σχήμα Γ και τα δωμάτια σε σχήμα πέταλου (Π) γύρω από αυτή. 

Ο οντάς ή νοντάς είναι το δωμάτιο υποδοχής, ευρύχωρο και φωτεινό, η διακόσμηση του οποίου αποτελεί το κριτήριο της οικονομικής κατάστασης του ιδιοκτήτη. Συνήθως έχει τζάκι μεγαλύτερο από των άλλων δωματίων επεξεργασμένο με ιδιαίτερη φροντίδα. Στον τοίχο απέναντι από το τζάκι βρίσκεται η μεσάντρα, καλοδουλεμένη και ζωγραφισμένη. Το ταβάνι είναι το πιο προσεγμένο του σπιτιού. Από τα τέλη του 18ου αιώνα ο νοντάς των μεγάλων αρχοντικών αποκτά ζωγραφική διακόσμηση. 

Το μαντζάτο είναι το δωμάτιο ύπνου και διαμονής της οικογένειας είναι καλοκαιρινό ή χειμερινό ανάλογα με τον προσανατολισμό του. Πάντα διαθέτει τζάκι και μπάσια για τον ύπνο. Έχει και αυτό μεσάντρα, που συχνά παίρνει διαστάσεις μικρού δωματίου. Σε πολλά σπίτια υπάρχουν περισσότερα από ένα μαντζάτο. 

 Στην αυλή της κυρίας κατοικίας είναι χτισμένα τα βοηθητικά κτίσματα. 

Η αυλόπορτα είναι σκεπαστή με στέγη και πεζούλες. Είναι πραγματικά το κτίσμα, που συνδέει τη ζωή του χωριού με τη ζωή του σπιτιού. 

Το μαγειριό είναι μονώροφο κτίσμα στην αυλή, βασικής λειτουργικής σημασίας ιδίως το καλοκαίρι. Έχει χτιστό φούρνο, «γωνιά» για μαγείρεμα, μεγάλο νεροχύτη, ντουλάπια και ράφια, τζάκι για τη γάστρα. Είναι ο τελευταίος χώρος του σπιτιού που απέκτησε ταβάνι. 

Η θυροπούλα είναι πόρτα που οδηγεί στην βοηθητική αυλή του σπιτιού που οδηγούσε στα χαγιάτια των ζώων.

Από τη βοηθητική αυλή και χωρίς να περάσουν από την αυλή του σπιτιού, τα ζώα βγαίνουν για βοσκή, έτσι η νοικοκυρά κινείται εύκολα από την αυλόπορτα προς το σπίτι στο μαγειριό στα ζώα και επιστρέφει ακουμπώντας στο μαγειριό ότι από τα προϊόντα χρειάζεται διαλογή και πρώτη επεξεργασία.

Τα βοηθητικά κτίσματα, ενώνονται με την κύρια κατοικία και την αυλόπορτα και περιβάλλονται από ψηλό μαντρότοιχο, οβορό, ύψους 60-70 εκατοστά, που προστατεύει την οικογενειακή ζωή από μικρές ή εξωτερικές επιδράσεις (καιρικές συνθήκες, επιδρομές ληστείες).

Η στέγη είναι τετράρριχτη και ακολουθεί πιστά το περίγραμμα της κάτοψης και έχει κλίση 30-40%. Χρησιμοποιείται μαύρη πλάκα που είναι ελαφριά και έχει μεγάλη αντοχή στις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις. Το κτιριακό συγκρότημα της κατοικίας εντάσσεται στον οικισμό λειτουργικά και μορφολογικά και μαζί με το φυσικό περιβάλλον δίνει μια εικόνα πολύμορφη, επιβλητική, αληθινή και όμορφη. 

Τα έπιπλα του σπιτιού στο Ζαγόρι είναι λίγα και λιτά. Διακρίνονται σε σταθερά και κινητά. Σταθερά είναι τα μπάσια στην κρεβάτα, στον οντά και στο μαντζάτο και οι μεσάντρες.

 Κινητά είναι οι καναπέδες, τα κρεβάτια (μεταγενέστερα χρόνια), τα τραπέζια, οι σοφράδες, χαμηλά σκαμνιά, τα σεντούκια και οι περίφημες ηπειρωτικές κασέλες, (ξυλόγλυπτες, χρωματιστές ή διακοσμημένες με φίλντισι ή κέρατο ζώου) που διακοσμούσαν όλα τα σπίτια. 

 

 

      

ΠΗΓΗ:   www.kentrikozagori.gov.gr