Στα χωριά του Ζαγορίου.

Ανάμεσα στα παγωμένα νερά του Βοϊδομάτη και του Αώου τινάζονται ψηλά ορθοπλαγιές που κόβουν την ανάσα, από τις κοίτες των ποταμών με υψόμετρο 500 μέτρων, μέχρι εκεί που ανατέλλει το φως στα 2.500 μέτρα. Εδώ φώλιασαν μικρές κοινωνίες, αναζητώντας την ασφάλεια του απόρθητου, αφού οι επιδρομές στον χώρο της Ηπείρου ήσαν ασταμάτητες.

Τα πρώτα στοιχεία για τα χωριά του Ζαγορίου αναφέρονται στον 10ο αιώνα, όταν ο άρχοντας Ιωάννης, ο Μεγάλος Δομέστικος, κτίζει εκκλησία στο Πάπιγκο. Περίπου την ίδια εποχή οι Νορμανδοί αποβιβάζονται στα παράλια της Ηπείρου και το 1204 μ.Χ. ο Μιχαήλ Κομνηνός ιδρύει το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Πολυτάραχη περίοδος ακολουθεί με συγκρούσεις μεταξύ Βυζαντινών και επιδρομέων από Βορρά και Δύση.

Το 1430 μ.Χ. αρχίζει η περίοδος της Οθωμανικής κατοχής. Το ελληνικό πνεύμα στην πολυχιλιετή πορεία του δεν αμφιταλαντεύθηκε και έμεινε άσπιλο. Ετσι και τώρα ο διακαής πόθος για την αποτίναξη του ζυγού είναι διαρκής. Γύρω στα 1600 μ.Χ. πολλοί Ζαγοριανοί ξενιτεύονται στη Ρουμανία και τη Ρωσία. Το ελληνικό δαιμόνιο θριαμβεύει. Κινούμενοι με καραβάνια, αναπτύσσουν το εμπόριο, τη βιοτεχνία και την παιδεία.

Οσοι παρέμειναν στον τόπο τους ασχολήθηκαν συντεχνιακά με πλήθος παραγωγικά επαγγέλματα, προσφέροντας ανεκτίμητη βοήθεια στον υπόδουλο Ελληνισμό. Η δύναμή τους υποχρεώνει μονόδρομα τους Οθωμανούς στην παραχώρηση αυτονομίας κατά τον 17ο αιώνα.

Περάσμα από διάσημα γεφύρια

Αυτά τα θαυμαστά πέτρινα κατασκευάσματα, μονότοξα ή πολύτοξα, σφραγίζουν το σκηνικό της φύσης και αδιαμφισβήτητα αποτελούσαν μοναδικό κρίκο στην κοινωνική συνοχή παρελθόντων ετών.

Πολλά έχουν χαρακτηρισθεί σαν διατηρητέα ιστορικά μνημεία και τα ΕΛΤΑ κυκλοφόρησαν παλαιότερα αναμνηστική έκδοση γραμματοσήμων για τα ελληνικά κάστρα, γεφύρια και σπήλαια, με το ακριβότερο γραμματόσημο να απεικονίζει το γεφύρι του Πλακίδα, ή όπως είναι γνωστότερο με το όνομα Καλογερικό.

Ενα κομψό γεφύρι ανάμεσα στο Κουκούλι, το Δίλοφο και τους Κήπους. Του έχει δοθεί ο χαρακτηρισμός «κάμπια εν κινήσει» και έτσι πράγματι φαίνεται καθώς ανεβοκατεβαίνει το καλντερίμι επάνω από τα τρία τόξα του. Στις βάσεις των δύο τόξων του, στο εμπρός και πίσω μέρος βλέπουμε τις χαρακτηριστικές κόγχες, που οι μάστοροι έφτιαχναν για να ηρεμούν την ορμή του νερού και να ανακουφίζουν έτσι τις βάσεις του γεφυριού.

Ενα άλλο κοντινό και περίτεχνο, μονότοξο και στιβαρό, είναι του Κοκκόρου, επάνω από τα νερά του Βίκου. Η επιλογή του σημείου για το κτίσιμο του γεφυριού έγινε για τις ανάγκες επικοινωνίας των γύρω χωριών και την ευκολία φυσικά της κατασκευής του. Ετσι σ' ένα στένεμα του ποταμού, δύο τεράστιοι αντικριστοί βράχοι επωμίζονται τη στήριξη.

Η ιδιομορφία της κατασκευής έγκειται τώρα στο εξής και επειδή δεν υπάρχει χώρος για την πρόσβαση στη γέφυρα, οι δύο είσοδοί της με τα καλντερίμια, γίνονται παράλληλα με την κοίτη του ποταμού!

Μια πολύ εύκολη πεζοπορία στην κοίτη του ξεροπόταμου, φυσικά μιλάμε για περιόδους ανομβρίας, ή καλοκαίρι, είναι από το γεφύρι το Καλογερικό που κατεβαίνει δρόμος μέχρι το γεφύρι του Κοκόρου, που πάλι μπορεί να βγει κάποιος στην άσφαλτο πανεύκολα.

Στην ιστορική μονή ΡογκοβούΛίγο πριν φτάσουμε στο Τσεπέλοβο, ερχόμενοι από Γιάννενα και διασταύρωση Κήπων, στα δεξιά μας κάτω χάνεται ένας καινούργιος ασφαλτόδρομος που μας φέρνει άμεσα σε ένα από τα ιστορικότερα μοναστήρια της Ηπείρου, και γι αυτό επιτρέψτε μας να επαναληφθούμε και να παραθέσουμε ότι αυτούσιο αναγράφεται στην εδώ πινακίδα.

«Υπάρχει εις την Δαλματίαν τοποθεσία χαρανδρώδης και ρομαντική, όπως του Ρογκοβού, η οποία λέγεται «Ρόγκοβα σλαβιστί». Η μονή είναι εις την αρχήν της χαράδρας του Βίκου. Η αρχή της χαράδρας είναι τόσον στενή, ώστε ευκόλως δύνανται να συνδεθούν τα χείλη των δύο κορυφών Κάσα - Κεφάλια με εγκατάστασιν βαγονέτου. Τοποθεσία μαγευτική. Δύο κτιριακά συγκροτήματα διά το προσωπικόν και τους προσκυνητάς εις το μέσον ο Ναός. Την μονήν κατά τας παραδόσεις έκτισεν η Πουλχερία, αδελφή του Ρωμανού του Αργυρού, αυτοκράτορος του Βυζαντίου περί το 1028-1034.

Μετά την καταστροφήν της επί Σερβοκρατίας ανοικοδομήθη το 1783 υπό των αδελφών Νούτσου Κοντοδήμου Ιωάννου και Χριστοδούλου, εκ Βραδέτου και του ηγουμένου Νικοδήμου, κατά την επιγραφήν εις την εσωτερικήν θύραν του Ναού. Η Μονή προωρίζετο να γίνη Πανεπιστήμιον και έδρα πολιτικού και θρησκευτικού αρχηγού του Ζαγορίου. Επιφανείς και πλούσιοι Ζαγορίσιοι εσχεδίαζαν κατά το 1815 την ανεξαρτησίαν και την ανύψωσιν του Ζαγορίου εις ηγεμονίαν κατά το υπόδειγμα Μαυροβουνίου.

Οι εν Ιασίω Ζαγορίσιοι συννενοήθησαν πρώτοι με τους εις Βεσσαραβίαν, Βουκουρέστι και έπειτα Κων/πολιν ισχυρούς Ζαγορισίους, καθώς και με τον Αλέξιον Νούτσον, Μάνθον Οικονόμου και άλλους και απεφάσισαν δια του εκ Καπεσόβου Πασχάλη ιατρού του Σουλτάνου να αποσπάσουν διά πολλών χρημάτων από τον Σουλτάνον φιρμάνι διά του οποίου το Ζαγόρι θα διοικείτο πολιτικώς και θρησκευτικώς υπό Αρχιερέως θα εκηρύσσετο χώρα ουδέτερα εν καιρώ ειρήνης και πολέμου και θα εκπλήρωνεν ετησίως ωρισμένον μικρόν φόρον υποτελείας εις την Πύλην.

Ως πολιτικός και θρησκευτικός αρχηγός είχεν ορισθή ο Νεόφυτος Δούκας, επί της Δικαιοσύνης ο Χριστόδουλος Κλωνάρης (Αρεοπαγίτης) και διευθυντής του Πανεπιστημίου, ο Γενάδιος, άπαντες Ζαγορίσιοι. Ταύτα πάντα δεν επραγματοποιήθησαν διότι μετά την αισίαν τροπήν το 1817 της Φιλικής Εταιρείας επηκολούθησεν γενική εξέγερσις το 1821.

Διαφωτιστική επιστολή του Νεοφύτου Δούκα προς τον Αλή Πασάν διά το άνοιγμα του άνω Πανεπιστημίου εις Μονήν Ρογκοβού ευρίσκεται δημοσιευμένη εις έν βιβλίον του εν είδει προλόγου».

Στη «σκάλα του Βραδέτου»
Φτάνοντας στο χωριό, θα συνεχίσουμε για 1,5 χλμ. βατού χωματόδρομου, για να πάμε στην αρχή ενός μονοπατιού, που μας φέρνει στο εκπληκτικό μπαλκόνι, στη θέση Μπελόη

Λίγο πιο κάτω από το Τσεπέλοβο, είναι το Βραδέτο, ένα πολύ μικρό χωριό τερματικό θα λέγαμε, σε δρόμο αδιέξοδο, και πραγματικά για να έρθεις εδώ η άσφαλτος θυμίζει ένα φιόρδ στην προσέγγισή του.

Ομως μην ξεχνάμε ότι τότε οι άνθρωποι ανεβοκατέβαιναν ένα φοβερό πετρόχτιστο μονοπάτι, τη διάσημη πλέον «Σκάλα του Βραδέτου».

Φτάνοντας στο χωριό, που και το καλοκαίρι οι κάτοικοι μάλλον σε μονοψήφιο νούμερο καταμετρώνται, θα συνεχίσουμε για περίπου ενάμισι χιλιόμετρο σε βατό χωματόδρομο, για να πάμε στην αρχή ενός πολύ ήρεμου μονοπατιού, που μας φέρνει μετά δεκαπέντε λεπτά στο εκπληκτικό μπαλκόνι, πέρα εκεί στη θέση Μπελόη.

Εδώ όλος ο άξονας της χαράδρας του Βίκου είναι παράλληλος με την οπτική μας εμβέλεια, προσοχή δεν χρειάζονται τρελοί ενθουσιασμοί από το υπερθέαμα, γιατί από εδώ αν κάποιος παραπατήσει λίγο πιο κει, θα πρέπει να φοράει και αλεξίπτωτο!...

Και βέβαια να σημειώσουμε ότι μία αξιοσημείωτη δραστηριότητα μπορεί κάποιος να βιώσει, εδώ στη «Σκάλα του Βραδέτου».

Ενας άλλος τρόπος ζωήςΔηλαδή να διασχίσει μία από τις πάμπολλες πτυχώσεις της περιοχής, κατεβαίνοντας την παλιά διαδρομή μέχρι κάτω τη βάση της χαράδρας και εκεί να αναρριχηθεί στο χορταριασμένο μονοπάτι με την πέτρινη υποστήριξη στα πλάγια, για να μπορέσει να πάρει ένα μικρό δείγμα της δυσκολίας που είχαν οι κάτοικοι των γύρω χωριών στη μεταξύ τους επικοινωνία.

Η περίφημη «Σκάλα του Βραδέτου» είναι ένα από τα ατόφια δείγματα ενός διαφορετικού τρόπου ζωής, που σίγουρα πανομοιότυπες παραστάσεις δεν βρίσκονται αλλού στον κόσμο...

Πνευματικό Κέντρο «Κώστας Λαζαρίδης»Περισσότερες από τρεις γεμάτες δεκαετίες ιχνηλατούμε την πατρίδα μας, καταγράφοντας θησαυρούς, μαγευόμενοι από την ομορφιά του τοπίου και ανακαλύπτοντας κατά το μάλλον ή ήττον άγνωστες πτυχές πολιτισμού και παράδοσης.

Ανάμεσα στα σαράντα τέσσερα χωριά του Ζαγορίου υπάρχουν κάποια πασίγνωστα και νεότευκτα σε κοσμοπολίτικο ύφος και άλλα ήπιας φυσιογνωμίας, αλλά σταθερής δύναμης...

Ενα από αυτά είναι και το Κουκούλι, και εδώ κυρίαρχη η μορφή του δασκάλου Κώστα Λαζαρίδη, όπου το πατρικό του σπίτι λειτουργεί σαν μουσείο με δαπάνη της Ριζαρείου Σχολής.

Σε κάθε απόηχο του παρελθόντος, όσο και θαυμαστός να είναι αυτός, μία ζωντανή ανθρώπινη παρουσία είναι που κάνει τη διαφορά. Εδώ, λοιπόν, η υπεύθυνη του μουσείου και μία ολόφωτη προσωπικότητα, η κ. Ειρήνη Τσουμάνη, μας μιλάει για τον γηγενή δημιουργό και μελετητή, και φυσικά μας καθηλώνει με το γλυκό της χαμόγελο και τον πλούτο του λόγου της:

-Ο Κώστας Λαζαρίδης γεννήθηκε εδώ στο Κουκούλι το 1904 και πέθανε επίσης στο Κουκούλι το 1987. Σχολαρχείο στη Βίτσα, μετά στη Ζωσιμαία Σχολή στα Γιάννενα και δύο χρόνια στη Γενεύη όπου σπούδασε παιδαγωγικά. Υπηρέτησε συνολικά τριάντα επτά χρόνια δάσκαλος και ασχολήθηκε με την ιστορία, τη λαογραφία και τη βοτανολογία της περιοχής.

Η βοτανική συλλογή αριθμεί εδώ 1.300 είδη από την ευρύτερη περιοχή και το φαράγγι του Βίκου και είναι όλα ταξινομημένα με τα επιστημονικά τους ονόματα από τον ίδιο τον δάσκαλο κατά οικογένειες στα λατινικά, που είναι και η γλώσσα της βοτανολογίας. Η προσωπική βιβλιοθήκη του Κώστα Λαζαρίδη αριθμεί 3.500 τόμους ποικίλου περιεχομένου, με τον παλαιότερο να φτάνει στα 1723 μ.Χ.

Ο Κώστας Λαζαρίδης ήταν μία πολύπλευρη προσωπικότητα, ένα ανήσυχο πνεύμα και όλη του τη ζωή του την αφιέρωσε στη συλλογή, τη μελέτη και την προβολή των μυστικών στοιχείων της περιοχής.

Στα ξακουστά ζαγοροχώρια
Κορυφαίο αξιοθέατο στο Καπέσοβο η «Πασχαλαία Σχολή», που διατηρείται σε καλή κατάσταση, ενώ στη βιβλιοθήκη της φυλάσσεται ακόμη και η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου

Στο Καπέσοβο τώρα,τα αυτοκίνητα μένουν έξω από τον οικισμό και οι άνθρωποι πηγαίνουν με τα πόδια για να γνωρίσουν την ηπειρώτικη αρχιτεκτονική και τα διαφορετικά ήθη που συναντούμε στην περιοχή του Κεντρικού Ζαγορίου. Η πινακίδα καταλυτική στο μήνυμά της: «Χίλια καλώς ωρίσατε κι ας κάνατε και κόπο, ήρθατε κι ομορφήνατε τον έρημο τον τόπο...»

Κορυφαίο αξιοθέατο η «Πασχαλαία Σχολή» που ιδρύθηκε από κληροδότημα των αδελφών Πασχάλη το 1861 για να φιλοξενήσει το σχολείο του Καπέσοβου. Το κτίριο διατηρείται σε καλή κατάσταση, ενώ στη Βιβλιοθήκη του φυλάσσονται πολύτιμα συγγράμματα, ανάμεσα στα οποία και η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου.

Ο επισκέπτης θα δει στο Καπέσοβο τα μεγάλα πέτρινα σπίτια και θα επισκεφθεί την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 1793. Ακόμη ενδιαφέρον παρουσιάζουν το Λαογραφικό Μουσείο και το Πολιτιστικό Κέντρο. Τέλος το Καπέσοβο είναι φημισμένο για τους αγιογράφους του, με περίοδο ακμής τους τον 18ο και το πρώτο μισό του 19ου αιώνα.

Χαμηλότερα υπάρχει ένα άλλο Ζαγοροχώρι, το Κουκούλι. Εδώ κυρίαρχη η μορφή του δασκάλου Κώστα Λαζαρίδη και υποχρεωτικό το πέρασμα από το πατρικό του σπίτι, που λειτουργεί σαν μουσείο με δαπάνη της Ριζαρείου Σχολής. Παρακάτω οι Κήποι με τα γεφύρια και τους νερόμυλους, φιλοξενούν και το πολύπλευρο Κέντρο Μελετών Ζαγορίου.

Οι Κήποι, οικισμός γνωστός από το 1431, ήταν παλαιότερα η πρωτεύουσα του Ζαγορίου. Εδώ αξίζει να επισκεφθείτε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου του 18ου αιώνα, την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το Μοναστήρι της Παναγίας του 19ου αιώνα και το Λαογραφικό Μουσείο του Αγάπιου Τόλη.

Σε μικρή απόσταση θα συναντήσετε το γεφύρι με τον μύλο, τα γεφύρια του Λαζαρίδη, του Πιτσώνη, της Ντόβρης και του Μερισσιού, όπως και τη μικρή πέτρινη σκάλα για το Κουκούλι.

Τέλος ο οικισμός των Νεγάδων είναι γνωστός από το 1312 και έχει το δικό του χρώμα. Μπαίνοντας στο χωριό ο επισκέπτης συναντά στην πρώτη πλατεία την τρισυπόστατη εκκλησία της Αγίας Τριάδας, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Γεωργίου, κτίσμα του 1779 με σημαντικές αγιογραφίες. Λίγο παραπάνω μπορεί να επισκεφθεί τη μεγάλη πλατεία με τον πλάτανο, τα ψηλά αρχοντικά και την εκκλησία της Παναγίας.

Χρήσιμα τηλέφωνα

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Νομού Ιωαννίνων: 26510-87000
• Τουριστική Αστυνομία Ιωαννίνων: 26510-25673
• Διεύθυνση Δασών Νομού Ιωαννίνων: 26510-26591
• Αεροδρόμιο Ιωαννίνων: 26510-78971
• Δήμος Τύμφης: 26530-81203
• Πνευματικό Κέντρο «Κώστας Λαζαρίδης»: 26530-71775

Πού θα μείνετε

Τσεπέλοβο «Χαγιάτι»: 26530-81301

Ενα πραγματικό αρχοντικό που αποπνέει ηπειρώτικη φυσιογνωμία, τόσο στην αρχιτεκτονική του μορφή όσο και στην εσωτερική του διαρρύθμιση. Ομως δεν έχεις την εντύπωση ότι μπαίνεις σε ένα μουσείο, αλλά έχεις στη διάθεσή σου ανέσεις σύγχρονες, δωμάτια φωτεινά, διακόσμηση κάθε άλλο παρά βαριά και ζωγραφικούς πίνακες με ύφος μοντέρνο να χαρίζουν ευεξία.

Φυσικά και προσφέρεται αυτό το τόσο ξεχωριστό πρωινό που όλοι επιζητούμε, αλλά όμως υπάρχει και η ανθρώπινη σφραγίδα.

Η Φαίδρα, ο άνδρας της, η αδελφή της, η μητέρα της, άνθρωποι που γίνονται αμέσως «δικοί» σας, που είναι σαν να τους γνωρίζατε από χρόνια... Ομως πιστέψτε μας, η προσωπικότητα και η φινέτσα της Φαίδρας είναι αιτία και αφορμή για να σας φέρουν πάλι και πάλι στο Ζαγόρι και στο Τσεπέλοβο! Δεν είναι απλώς ένας άνθρωπος που δημοσιογραφεί, γράφει βιβλία, πρωτοστατεί στα πολιτιστικά δρώμενα και αναμφισβήτητα προάγει τον τόπο του. Αλλά, πώς να το πούμε, είναι μία νεαρή πολυπράγμων κυρία, που σίγουρα θα μπορούσε να περάσει και σαν η νεράιδα της Τύμφης...

Πώς θα πάτεΠροκειμένου να βρεθούμε στην Ηπειρο, ο βασικός τρόπος είναι το αυτοκίνητο.

Βέβαια υπάρχει και το αεροδρόμιο των Ιωαννίνων, αλλά αυτό το μέσο περιορίζεται σε εμπορικές συνεργασίες μόνο, ίσως και με την παράλληλη ενοικίαση ενός αυτοκινήτου.

Από την Αθήνα τα Γιάννενα απέχουν 445 χιλιόμετρα και από εδώ οι Κήποι βρίσκονται 38 χιλιόμετρα μακρύτερα και το Τσεπέλοβο να απέχει μόλις 49 ασφάλτινα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Ηπείρου.

ΠΗΓΗ:  ΕΘΝΟΣ TRAVEL