Σύντομη ιστορική επισκόπηση του Ζαγορίου.

Προϊστορική Εποχή - Ιστορικοί Χρόνοι
Οι πληροφορίες μας για το Ζαγόρι είναι περιορισμένες τόσο για την αρχαία όσο και για την μεσαιωνική περίοδο. Η ιστορία γι' αυτές τις περιόδους στηρίζεται μόνο στα ανασκαφικά δεδομένα και στις ενδείξεις που παρέχουν τα τοπωνύμια.

Η ύπαρξη ζωής κατά τη Προϊστορική περίοδο επιβεβαιώθηκε, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω από τα ευρήματα στη θέση "Κλειδί", στη δεξιά όχθη του Βοϊδομάτη.

Κατά τους ιστορικούς χρόνους το Ζαγόρι κατοικήθηκε από το φύλο των Μολοσσών, όπως συμπεραίνουμε από τα ανασκαφικά ευρήματα του οικισμού της Βίτσας, από το πολυ­γωνικό τείχος και τα μελανοβαφή όστρακα στο Σκαμνέλι, από το οχυρό στον Ελαφότοπο και από τα Ελληνιστικά τείχη στο Καστράκι

Βυζαντινή Εποχή

Κατά τη Βυζαντινή εποχή οι ιστορικές μαρτυρίες για την περιοχή του Ζαγορίου είναι ανύπαρκτες. Τα πολυάριθμα σλαβικά τοπωνύμια της περιοχής μας κάνουν να υποθέ­σουμε πως το Ζαγόρι γνώρισε όχι μόνο τις μεγάλες επιδρομές Σλάβων στην αρχή του 6ου αι. αλλά και εγκαταστάσεις σλαβικών φύλων.
 

Το Πάπιγκο, Ελαφότοπος, Άνω και Κάτω Πεδινά και Βίτσα.

Από τα τέλη του 14ου αι. οι Ζαγορίσιοι καταγράφονται στην Ιστορία της Ηπείρου, εκδιώκοντας τους Αλβανούς, που έκαναν επιδρομές εναντίον των Ιωαννίνων (1389).

Το γεγονός ότι από τις αρχές του 14ου αι. οι πηγές αναφέρουν ονόματα οικισμών και τόπων που βρίσκονται στο Δυτικό Ζαγόρι, αποτελεί μια ένδειξη ότι ίσως στο Δυτικό Ζαγόρι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικισμοί.

Εποχή της Τουρκοκρατίας

Η ιστορία του Ζαγορίου αρχίζει κυρίως μετά το 1430, έτος κατάκτησης των Ιωαννίνων από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι, προκειμένου να εξασφαλίσουν επικυριαρχία στις ορεινές περιοχές, εφάρμοσαν μια πολιτική παραχώρησης προνομίων σε κοινότητες ή ομάδες κοινοτήτων, που συνθηκολόγησαν μαζί τους.

Έτσι μέχρι το 17° αι. ολόκληρη η περιφέρεια αποτελούσε αυτοδιοικούμενη ομοσπονδία με το όνομα Κοινόν ή Βιλαέτι του Ζαγορίου.

Τα προνόμια, τα οποία παραχωρήθηκαν στην αυτόνομη ομοσπονδία του Ζαγορίου και τα οποία οφείλονται, στο μεγαλύτερο μέρος τους; στην επιρροή πλούσιων Ζαγορισίων στην Σουλτανική αυλή, διατηρήθηκαν μέχρι το 1868, οπότε και καταργήθηκαν.

Την παλαιότερη αναφορά στο Ζαγόρι Σύμφωνα με τα προνόμια αυτά τη βρίσκουμε σε Χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β' του έτους 1321. Σε άλλα έγγραφα από το 1326-1361 αναφέρονται ιδρύσεις χωριών όπως παραχωρήθηκε στο Ζαγόρι αυτονομία και αυτοδιοίκηση, με ανώτερο άρχοντα τον Βεκύλη του Ζαγορίου. Ένα άλλο σπουδαίο προνόμιο που είχαν οι Ζαγορίσιοι, ήταν η ελευθερία οτην εκτέλεση των θρησκευτικώντους καθηκόντων.

Με το πέρασμα των χρόνων και χάρη στην εξυπνάδα και την πολιτική δύναμη πολλών πατριωτών του Ζαγορίου, που κατείχαν διοικητικές θέσεις οτην Υψηλή Πύλη, τα προνόμια αυτά αυξήθηκαν και βελτιώθηκαν. Η αυτονομία, η αυτοδιοίκηση και η ατέλεια συνετέλεσαν ώστε να κατακτη­θεί ένα ζηλευτό επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής.

Μετά το 1868, που καταργούνται τα προνόμια του Ζαγορίου, την περιοχή άρχισαν να λυμαίνονται ληστρικές συμμορίες, με επιπτώσεις και στο ανθρώπινο δυναμικό, αφού αυτή η κατάσταση απομάκρυνε από το Ζαγόρι περισσότερες από 500-600 οικογένειες αρχόντων, που ήταν και ο κύριος στόχος των ληστών.

Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι το 1913, οπότε τα Ζαγοροχώρια απελευθερώθηκαν από τους Τούρκους και ακολούθησαν από εκεί και πέρα την ιστορική πορεία του Ελληνικού Έθνους.

Πνευματική Άνθηση του Ζαγορίου στα Χρόνια της Τουρκοκρατίας
Πριν ακόμα από την τουρκική κατά­κτηση της περιοχής του Ζαγορίου, αρκετοί κάτοικοι του ήξεραν λίγα γράμματα, πράγμα πολύ σημαντικό για τα πρώτα δύσκολα και σκληρά χρόνια της κατάκτησης από τους Τούρκους.

Αυτές οι μικρές εστίες γραμμάτων και πνεύματος, οδήγησαν την περιοχή του Ζαγορίου στη μεγάλη πνευματική του ανάπτυξη από τις αρχές του 18ου αιώνα. Ήδη από το 1780 λειτούργησαν Ελληνικά (ανώτερα) σχολεία σε αρκετά χωριά απ' όπου ξεπήδησαν φωτισμένοι Ζαγορίσιοι, που έλαμψαν πνευματικά με τα σοφά συγγράμματα τους και τη διδακτική τους δραστηριότητα.

Εκείνο όμως που μας δείχνει το πάθος των Ζαγορισίων για τα γράμματα κα τις επιστήμες ήταν η απόφαση μεγάλων και δυνατών Ζαγορισίων να ιδρύσουν Πανεπιστήμιο στη μοΝΗί Ρογκοβού στο Τσεπέλοβο το 1815. Εμπνευστής αυτής της ιδέας, ο Μεγάλος Δάσκαλος του Γένους, Γεώργιος Γεννάδιος, από τα Δολιανα (ανήκαν και αυτά τότε στο Ζαγόρι)

Συνέχεια της ιδέας της ίδρυσης Πανεπιστημίου, στη Μονή Ρογκοβο. θα ήταν η ανακήρυξη του Ζαγορίου σε αυτόνομη Πολιτεία, με πολιτικό και θρησκευτικό αρχηγό.

Το Πανεπιστήμιο θα διεύθυνε ο Γεώργιος Γεννάδιος και για αρχηγός της αυτόνομης Πολιτείας προτάθηκε• ο Νεόφυτος Δούκας από τα Άνω Πεδινά.

Στα πρώτα 50 χρόνια του 19ου αιώνα• σπουδαίο ρόλο για την πνευματική πρόοδο του Ζαγορίου και όλης της Ηπείρου, έπαιξε ο μεγάλος δάσκαλος από το Βραδέτο Αναστάσιος Σακελλάριος, μαθητής του Ψαλλίδα στα Γιάννενα.

Μετά το 1830 συμπληρώνεται η ίδρυση σχολείων στο Ζαγόρι, αλληλοδιδατικών και Ελληνικών. Αρχίζουν τώρα να ιδρύονται και Παρθεναγωγεία με πρώτο στο Μονοδένδρι το 1846. Η ίδρυση Παρθεναγωγείων γενικεύτήκε στο Ζαγόρι μέχρι το 1880.

Ταξιδεμένοι Ζαγορίσιοι από τον 18° αιώνα ακόμα, αγοράζουν και στέλνουν στις βιβλιοθήκες των σχολείων των χωριών τους όσα βιβλία τυπώνονταν στα μεγάλα τυπογραφεία της Ευρώπης (Τεργέστη, Λειψία, Βουδαπέστη, Βενετία, Οδησσό), με αποτέλεσμα οι βιβλιοθήκες πολλών σχολείων να είναι γεμάτες με σπάνιους πνευματικούς θησαυρούς.

Αυτές οι ευνοϊκές προϋποθέσεις στα ζητήματα παιδείας, είχαν ως συνέπεια να αναδειχθεί ένας μεγάλος αριθμός επιστημόνων από το Ζαγόρι, ώστε να μη θεωρείται υπερβολική η άποψη, ότι οι δάσκαλοι του Ζαγορίου ξεδίψασαν ολόκληρο το Ελληνικόν Έθνος επί Τουρκοκρατίας.

Εποχή Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η Συμβολή του Ζαγορίου οτον Πόλεμο του 1940

Το φθινόπωρο του 1940, μαζί με τον υπόλοιπο Ελληνικό λαό και ο Ζαγορίσιος πληθυσμός - άνδρες, γυναίκες, παιδιά - αγωνίστηκε για τη νίκη.

Ιδιαίτερα η συμβολή των γυναικών του Ζαγορίου στο πόλεμο του '40 ήταν ανεκτίμητη. Μέρα και νύχτα μετέφεραν με τα ζώα πυρομαχικά και άλλα εφόδια εκεί όπου οι μάχες μαίνονταν και γύριζαν πίσω μεταφέροντας τραυματίες.

Η Ζαγορίσια γυναίκα εργάστηκε με αυτοθυσία, στερήσεις, κόπους, σαν άγνωστος στρατιώτης στην εποποιία της Πίνδου, Αψηφώντας τις καιρικές συνθήκες, σεμνή και ενάρετη, κουβαλώντας το βαρύ φορτίο της εθνικής κληρονομιάς, του πολιτισμού και της δόξας του τόπου της, πέρασε στην αθανασία.

ΠΗΓΗ:  Το κείμενο είναι από τη σελίδα ΖΑΓΟΡΙ (ΗΠΕΙΡΟΣ) - ZAGORI (EPIRUS) του Facebook