Το Ηλιοχώρι το 1913 .-

Το καλοκαίρι του 1913 ο Αλέξανδρος Καθάρειος, λίγους μήνες μετά την ενσωμάτωση του νομού Ιωαννίνων στην Ελληνική επικράτεια, ταξιδεύει στο Ζαγόρι ως Γενικός Επιθεωρητής μέσης Εκπαίδευσης Ηπείρου. Επισκέπτεται όλα τα χωριά του Ζαγορίου και συντάσσει έκθεση για την κατάσταση που συναντάει στο καθένα από αυτά. Ολόκληρη η έκθεση του Αλ. Καθάρειου υπάρχει στο βιβλίο του Σπύρου Εργολάβου «Τα Ζαγοροχώρια στις αρχές του αιώνα μας», από όπου και αναδημοσιεύουμε το κείμενο που αφορά το χωριό μας:

ΔΟΜΠΡΙΝΟΒΟΝ

Α' Ονομασία:

 Η ονομασία αυτή είναι Βουλγαρική σημαίνουσα.... και διαμείνασα από της εις την Ήπειρον Σλαβικής εισβολής.

Β' Γεωγραφική εξέτασις:

Το χωρίον τούτο κείται Β.Δ. των Ιωαννίνων και του Τσεπελόβου είναι χωρίον ανατολικόν υπό τας ανατολικός υπώρειας της Τύμφης, επί επικλινούς συδένδρου εδάφους διαρρεομένου υπό φυακίων. Είναι ορεινόν έχον ορίζοντα αναπεπταμένον, κλίμα υγιεινόν αλλά ψυχρόν και ολίγον υγρόν, έδαφος ανώμαλον και σχεδόν άγονον και προϊόντα οίνον, δημητριακούς καρπούς, κτηνοτροφικά, οπωρικά διάφορα, όσπρια κ.λ,π.

Γ' Εθνολογική εξέτασις:

 Και ενταύθα είναι πάντες Έλληνες χριστιανοί ορθόδοξοι μιαν αείποτε κοινότητα αποτελούντες, ανέρχονται εις 760 περίπου και ομιλούσι δύο γλώσσας την Ελληνικήν και Κουτσοβλαχικήν (τινές των εις Βουλγαρία ν αποδημούντων γνωρίζουσι και την Βουλγαρικήν)· εν τε τη οικογένεια και εν τη αγορά επικρατεί η Κουτσοβλαχική, αι δε γυναίκες θεωρούσιν αίσχος να ομιλώσι την Ελληνικήν!

Η προφορά ξενίζει και ενταύθα.

Δ' Κοινωνιολογική εξέτασις:

 Η τε πνευματική και ιδία η Κοινωνική ανάπτυξις ενταύθα είναι μικρά οι πλείστοι είναι αγράμματοι και ξενόφωνοι, παρέχοντες πράγματα τω Σχολείω εκ της προφοράς. Η συμπεριφορά είναι τελείως χωρική, αι γυναίκες ακοινώνητοι, πάντες δ' εριστικοί και φιλόνικοι, καταγίνονται εις την γεωργίαν και κτηνοτροφίαν οι πλείστοι αποδημούσιν εις Θεσσαλίαν ως παντοπώλαι και ξενοδόχοι (χαντζήδες), εις Βουλγαρίαν, Βλαχίαν και Αμερικήν, πολλοί πένονται, οι δ' ευπορούντες συνήθως αποδημούσιν ελλείψει ασφαλείας, ήδη όμως προμηνύεται παλιννόστησις.

Ε' Εκπαιδευτική εξέτασις.

Ενταύθα λειτουργούσι:

Ι. Εν δημοτικόν σχολείον αρρένων μετά Α' και Β' τάξεως Ελληνικού Σχολείου, εγγεγραμμένοι μαθηταί είναι 40, φοιτήσαντες δε 30 εν Α' τάξει 10, Β' 10, Γ' 3, Δ' 3, Ε' 3 και Γ' 4 και Νηπιαγ. 17.

Διδάσκαλοι δύο 1) ο Σταυρός Μ. Τσιγαράς εξ Άνω Σουδενών, ετών 35, έγγαμος έχων 2 τέκνα, απολυτήριον της Ριζαρείου Σχολής Άθηνων, έτη υπηρεσίας 11 εν διαφόροις χωρίοις τής Ηπείρου καί έτήσιον μισθόν 30 λίρας. Είναι πεπειραμένος, δραστήριος και τακτικός έχων πεποίθησιν εις εαυτόν και θάρρος, αλλ' η μέθοδος αυτού είναι η συνήθης παλαιά, η δε συμπεριφορά αυτού προς τους μαθητάς ολίγον απότομος και ανάρμοστος, οπερ οφείλεται ίσως εις την ιδιοσυγκρασίαν αυτού, ίσως όμως και εις το φιλόνικον και τραχύ και φίλερι της κοινωνίας επιδρασάσης και επ' αυτού

2) ο Φίλιππος Κοκκίδης εκ Τζονδήλας, ετών 60, έγγαμος έχων τέκνα 2, έτη υπηρεσίας πολλά, απολυτήριον της Δ' του Δημοτικού και έτησιον μισθόν 20 εικοσόφραγκα. Ασθενήσας, άπηλθεν από 15 Φεβρουαρίου, εδόθη όμως αύτο ο μισθός.

Οι έφοροι και προεστώτες προς αυτόν μεν μηδόλως σχεδόν εργασθέντα διάκεινται ευμενώς, προς τον Τσιγαράν δε, αποτελεσματικούς εργασθέντα, δυσμενώς εντεύθεν και αι φιλονικίαι και η διάστασις μεταξύ αυτών και της Εφορείας και της παροιμιωδώς φιλονίκου Κοινότητος.

Το διδακτήριον είναι κοινοτικόν, επαρκέστατον και εν καλή καταστάσει, δεόμενον μόνον διαιρέσεως εις δύο δωμάτια, έχει και κάτω πάτωμα δυνάμενον να επισκευασθή δια μικράς δαπάνης και να χρησιμοποιηθή εν ανάγκη.

Έχει τα αναγκαία έπιπλα και σκεύη, πλην χαρτών, εικόνων και αριθμητηρίου, άλλα ειδικά όργανα δεν έχει ουδέ βιβλιοθήκην.

Πόροι του σχολείου είναι 1) Προξενικόν επίδομα 10 λίραι, 2) ενοίκια βοσκησίμων κοινοτικών γαιών, 2 μύλων και 1 μαγαζιού περί τας 50 λίρας και 3) Κοινοτικαί συνεισφοραί, ετήσιος προϋπολογισμός του σχολείου είναι έως 60 εικοσόφραγκα, ήτοι ο μισθός του διδασκάλου και περί τα 5-6 εικοσόφραγ. διά τα λοιπά έξοδα του σχολείου.

Ούτε ελλείμματα ούτε πλεονάσματα υπάρχουσιν.

Αι κοινοτικαί πρόσοδοι εκ 50 περίπου λιρών, εξ ενός μαγαζίου, 2 μύλων και βοσκησίμων γαιών και δίσκων εκκλησίας, δι' ων συντηρείται άμα και η Εκκλησία, είναι πάγιοι, ποικίλλουσαι από 45-55 λιρών.

Το σχολείον ελειτούργησε καθ' ολον το έτος ενταύθα μετά τίνων μικρών ανωμαλιών ένεκα του πολέμου. Οι μισθοί επληρώθησαν σχεδόν εν ολω.

ΙΙ. Εν Παρθεναγωγείον έχον 4 τάξεις· μαθήτριαι κατά το έτος τούτο δεν ενεγράφησαν, διότι η διδασκάλισσα ουδόλως ενεφανίσθη ένεκα του πολέμου. Διδασκάλισσα μια η Φωτεινή Πάντου διορισθεισα μεν υπό της Μητροπόλεως άλλα ουδόλως έμφανισθεισα ως μισθός αυτής είχεν ορισθεί 22 ή 20 εικοσόφρ.

Ουδέν άλλον είναι γνωστόν περί αυτής.

Άλλοτε ελειτούργει το Παρθεναγωγείον μετά 25 μαθητριών, διδασκομένων και την υφαντικήν συστηματικώς, ην όμως κατήργησεν όο Επίσκοπος διελθών εντεύθεν δι' άγνωστον λόγον.

Το διδακτήριον είναι κοινοτικόν κτισθέν δαπάνη του εν Ρουμανία διαμένοντος ήδη Ίω. Νικολαΐδου και δωρηθέν προφορικώς τη κοινότητι, επί οικοπέδου δωρηθέντος πρότερον τη Κοινότητι υπό τού Μιχ. Νασιώκα, όστις αντί των οφειλομένων αύτω παρά της ιδιοκτήτριας τού οικοπέδου Μαρίας Γιαννούσου, έλαβε τό οικόπεδον όπερ εδώρησε τη Κοινότητι.

Είναι επαρκές και εν καλή καταστάσει έχον δύο αίθουσας και παράρτημα προς κατοικίαν της διδασκαλίσσης έχει πάντα τα αναγκαία έπιπλα και σκεύη, πλην χαρτών, εικόνων, αριθμητηρίου και ειδικών οργάνων.

Προς τούτοις έχει και 3-4 ιστούς (αργαλειούς) και τίνα άλλα υφαντικά εργαλεία. Πόροι τον παρθεναγωγείου είναι 1) εκ του Προξενείου 15 λίραι και 2) εκ της Κοινότητος τα υπόλοιπα (ιδ. Αρρεναγ.) ετήσιος προϋπολογισμός τον σχολείου είναι ο μισθός της διδασκαλίσσης καί ελάχιστα δι’ έκτακτα μικρά έξοδα του Παρθεναγωγείου,  ούτε ελλείμματα ούτε πλεονάσματα υπάρχουσιν.

Αι πρόσοδοι της Κοινότητος είναι πάγιαι ποικίλλουσαι (ιδ. Άρρεναγ.).

Τό Παρθεναγωγείον ουδόλως ελειτούργησεν κατά το έτος τούτο, ένεκα του πολέμου. Ο μισθός της διδασκαλίσσης επληρώθη, ήτοι μόνον αί 15 λίραι του Προξενείου.

Ο Αλέξανδρος Καθάρειος

Γ' Απόστασις και συγκοινωνία:

 Το χωρίον απέχει των Ιωαννίνων περί τας 15 ώρας, του δε Τσεπελόβου περί τας 5 μόνον. Προς Α 1'/2 ώραν κείται η Λάϊστα, ΒΑ 1 ½ ώραν το Παλαιοχώριον Λαΐστης, Β 1 ώρ. η Λεσινίτσα και ΝΔ. 4 ώρ. το Σκαμνέλιον. Η συγκοινωνία τον χειμώνα μόνον μετά της Λεσινίτσης δυνατόν να είναι εύκολος, του Παλαιοχωρίου και της Λαΐστης διαχωριζομένων διά ποταμού, του δε Σκαμνελίου απέχοντος πολύ.

Ζ' Γενικαι παρατηρήσεις και ληπτέα μέτρα:

Η κοινωνία του Δομπρινόβου αποτελεί εξαίρεσιν μεταξύ των του Ζαγορίου διά το ξενόφωνον, το τραχύ και φιλέρι αυτής και διά την προς το Ελληνικό απροθυμίαν και αδιαφορίαν.

Διά τούτο εικάζεται, ως και εκ της ονομασίας του χωρίου φαίνεται, ότι το χωρίον τούτο είναι παλαιός συνοικισμός Βουλγάρων, διαμεινάντων μετά την εις Ελλάδα εισβολήν των Σλαβικών φύλων και εξελληνισθέντων. Διά τούτο και διά τα προϊόντα και την γεωγραφικήν θέσιν του χωρίου κ.λ.π. αναγκαίον θεωρούμεν ενταύθα

1)Να ανοιχθή οδός μεταξύ του χωρίου τούτου και της Λεσινίτσης-Κονίτσης αφ' ενός, της Λαΐστης-Βωβούσης-Μετσόβου αφ' έτερου και του Σκαμνελίου Ιωαννίνων εκ τρίτου.

2)Να υποστηριχθή η υλοτομία.

3)Να ιδρυθεί ίδιον υφαντουργείον προς ασχολίαν και εκπολιτισμόν των γυναικών.

4)Να διορισθή ειδική νηπιαγωγός και ικανός διδάσκαλος προς διόρθωσιν της προφοράς και της συμπεριφοράς.

5)Να αποστέλληται από καιρού εις καιρόν ιεροκήρυξ και

6) να εξελεγχθώσι τα οικονομικά της Κοινότητος προς αύξησιν των πόρων αυτής.

Εν Δομπρινόβω τη 24η Ιουλίου 1913

Ο επιθεωρητής Α. Καθάρειος

ΠΗΓΗ: iliochori.eu